Nöqtələr
Bu ayə müxaliflərin ötən ayədə bəyan olunmuş iki iradına cavab verir:
a) Kafirlər deyirdilər ki, sən bizim kimi bir insansan. Ayə cavab verir ki, mən zahirdə sizin kimi olsam da, mənə Allahın xüsusi rəhməti lütf olunub və vəhy gəlib.
b) Müxaliflər deyirdilər ki, sənin ardıcılların sadəlövh və darbaxışlı adamlardır. Ayə cavab verir ki, onlar zahirən zəif görünsələr də, dəlilsiz yox, sübutlar əsasında iman gətirmişlər.
Peyğəmbərlər müxaliflər qarşısında qəlbigenişlik göstərir, onların böhtanlarına məntiq və dəlil əsasında cavab verirlər.
1. Peyğəmbərlər xalqın içərisindən çıxmış, daim xalqla olmuş və xalqla mehriban davranmışlar.
2. Təbliğdə mərhəmət hisslərindən istifadə edək.
3. Peyğəmbərlər daim dəlil-sübut əsasında dəvət etmişlər.
4. Nübuvvət məqamı ilahi bir rəhmətdir.
5. Peyğəmbərlər bütün kamilliklərini Allah tərəfindən bilirlər.
6. Dəlil, mənəviyyat və nübuvvət məsələlərini dərk etməyən kəs kordur.
7. İnsan din və məzhəb seçimində azaddır.
8. İnsanda haqqın qəbulu üçün zəmin olmasa, o, vəhy nurundan faydalana bilməz.
Ayə 29:
وَيَا قَوْمِ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مَالاً إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللّهِ وَمَآ أَنَاْ بِطَارِدِ الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّهُم مُّلاَقُو رَبِّهِمْ وَلَـكِنِّي أَرَاكُمْ قَوْمًا تَجْهَلُونَ
"(Nuh sözünə davam edib dedi:) "Ey mənim qövmüm! Sizdən dəvətim müqabilində əvəz istəmirəm. Mənim mükafatım yalnız Allaha aiddir. Mən iman gətirən kəsləri (sizin yersiz istəklərinizə görə) rədd etmərəm. Onlar öz Rəbbləri ilə görüşəcəklər. Amma mən sizi cahil bir qövm görürəm.”
1. Peyğəmbərlərin təmənnasızlığı onların haqlı olmalarının nişanələrindəndir.
2. Xalqdan təmənnasızlıq və dövlətlilərə etinasızlıq təbliğçinin müvəffəqiyyət rəmzidir. Əlbəttə ki, təbliğatçıların Allah yanında böyük mükafatları var.
3. Əgər peyğəmbərlərin dünyəvi məqsədləri olsaydı, onlar fəqirlərə yox, varlılara üz tutardılar.
4. Əyan-əşraf, varlılar vəd edirdilər ki, fəqirlər uzaqlaşdırılsa, onlar iman gətirərlər. Amma peyğəmbərlər müxaliflərin bu istəklərini qətiyyətlə rədd edirdilər.
5. Təbliğatda qazanc məqsədi olmayan insan üçün yoxsulla varlı arasında fərq yoxdur.
6. Təkəbbürlü başçıların istəklərinə əhəmiyyət verməyək.
7. Kafirlər möminləri əskik sayırdılar. Amma Peyğəmbər (s) onlara buyururdu: "Mən onları sizə dəyişmərəm.”
8. Haqq hökumət varlıların diqqətini cəlb etmək üçün məhrumları əldən buraxmamalıdır.
9. Allah yanında hörməti olanlar rədd edilməməlidirlər.
10. Qiyamətin yada salınması dünyəvi mövqeyə düzgün yön verir.
11. Fəqirliyinə görə möminləri təhqir etmək düşüncəsizlik nişanəsidir.
12. Quran möminləri əskik sayanları cahil və nadan kimi tanıtdırır.
13. Ariflərin dərəcələrindən biri ilahi fəzada görüş və hüzurdur. Varlılar belə bir məqamdan xəbərsizdirlər.
Ayə 30:
وَيَا قَوْمِ مَن يَنصُرُنِي مِنَ اللّهِ إِن طَرَدتُّهُمْ أَفَلاَ تَذَكَّرُونَ
"(Nuh möminlərin rədd edilməsi istəyinə belə cavab verdi:) "Ey xalq! Əgər mən onları qovsam, Allah qarşısında mənə kim yardım edəcək? Nə üçün düşünmürsünüz?”
1. İmanlı insanların rədd edilməsi və təhqiri ilahi qəhr-qəzəblə nəticələnər.
2. Allahın qəhr-qəzəbinə kimsə mane ola bilməz.
3. Möminlər rədd edilsə, ilahi dinə kim yardım göstərəcək?
4. Xalqın razılığını Allahın qəzəbi hesabına əldə etməyək.
5. Peyğəmbərlər öz ictimai və şəxsi mövqelərini möhkəmlətmək üçün yox, ilahi bir vəzifə olaraq xalqa xidmət edirdilər.
6. Öz təbliğimizdə xalqın vicdanına sual ünvanlamaqla onları mühakiməyə çağıraq.
7. İlahi qəhr-qəzəb yetişdikdə mövcudların zəifliyini hamı etiraf edir. Amma bəzən bu həqiqət yaddan çıxır.
Ayə 31:
وَلاَ أَقُولُ لَكُمْ عِندِي خَزَآئِنُ اللّهِ وَلاَ أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلاَ أَقُولُ إِنِّي مَلَكٌ وَلاَ أَقُولُ لِلَّذِينَ تَزْدَرِي أَعْيُنُكُمْ لَن يُؤْتِيَهُمُ اللّهُ خَيْرًا اللّهُ أَعْلَمُ بِمَا فِي أَنفُسِهِمْ إِنِّي إِذًا لَّمِنَ الظَّالِمِينَ
"(Nuh dedi:) "Mən sizə demirəm ki, ilahi xəzinələr məndədir və qeybi bilirəm. Demirəm ki, mən mələyəm, demirəm ki, sizin gözünüzdə xar olanlara Allah heç bir xeyir verməyəcək. Allah onların qəlbində olandan daha çox agahdır. (Bundan artıq bir şey desəm) şübhəsiz, zalımlardan olacağam.”
Qeyb elmi mütləq şəkildə, hər şeyə münasibətdə, istənilən bir şəraitdə Allaha məxsusdur. Amma bəzən Allahın izn və iradəsi ilə Onun övliyaları üçün qeyb aləminə baca açılır. Beləcə, ilahi peyğəmbərlər qeyb elmindən bəhrələnmişlər.
Təkcə qeyb elmi yox, qeyri-adi işlərin icra qüdrəti də Allaha məxsusdur. Amma Allah istədiyi kəsə istədiyi qədər bu qüdrətdən əta edər. Ölüm və həyat Allahın əlindədir.
Həzrət İsa da Allahın izni ilə ölüləri dirildirdi. Canları Allah alsa da, onun izni ilə mələklər də insanların canını alır. Xəlq etmək yalnız Allaha məxsus sifət olsa da, bəzən Onun izni ilə həzrət İsa da xəlq etmişdir.
1. Peyğəmbərdə boş iddia olmur. Onların işi dəvət, məqsədləri doğru yoldur. Əlbəttə ki, bu işlər də Allaha bəndəlik çərçivəsində görülür.
2. Qeyb elmi və varlıq xəzinələrinə sahiblik peyğəmbərlik şərti deyil.
3. Peyğəmbərlərin məqsədi maddi xəzinələrin bölüşdürülməsi yox, mənəvi çağırışdır.
4. Əlimizə çatan hər bir nemətin qaynağı və xəzinəsi var.
5. Allah övliyalarına münasibətdə həddi aşmayaq.
6. Nuh qövmünün əyan-əşrafı zahiri görürdü.
7. Başqalarına münasibətdə mühakimə apararkən onların zahirini əsas götürməyək.
8. Allahın lütfünü müəyyənləşdirən bizim zənn-gümanımız deyil.
9. Allah üçün lütf ölçüsü insanların batini və mənəvi ləyaqətidir.
10. Məhrumları yoxsulluğuna görə ləyaqətsiz saymaq zülmdür.
11. Puç iddialar, yalan adlardan sui-istifadə zülmdür.
Ayə 32:
قَالُواْ يَا نُوحُ قَدْ جَادَلْتَنَا فَأَكْثَرْتَ جِدَالَنَا فَأْتَنِا بِمَا تَعِدُنَا إِن كُنتَ مِنَ الصَّادِقِينَ
"(Müxaliflər) dedilər: "Ey Nuh, sən həqiqətən bizimlə çox höcətləşdin. (Artıq yetər.) Əgər doğru deyirsənsə, bizə vəd etdiyini qarşımıza çıxar.”
Mübahisə haqqa əsaslandıqda dəyərlidir. Batilə əsaslanan mübahisə dəyərlərə ziddir.
1. Peyğəmbərlər öz dəvətlərində möhkəm və ardıcıldırlar.
2. Düşmən haqqın məntiqini höccət adlandırır.
3. Allahın verdiyi möhləti haqlı olmağımızın nişanəsi saymayaq.
4. İnsan hətta əzabın nazil olmasına tələsir.
5. Kafirlər əzaba hazırlıqlarını bildirdikdən sonra həzrət Nuh onları lənətlədi.
6. Kafirlər məntiqə əsaslanmadıqlarından və məntiqi sözləri qəbul etmədiklərindən müzakirələri saxlamaq istəyirlər.
7. Nuh kafirlərə ardıcıl şəkildə əzab vəd edirdi.
8. Kafirlər ya peyğəmbərlərin sədaqətinə şəkk edir, ya da onların dediklərini şübhə altına alırdılar.
Ayə 33:
قَالَ إِنَّمَا يَأْتِيكُم بِهِ اللّهُ إِن شَاء وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِينَ
"(Nuh dedi:) "Həqiqətən, əgər Allah istəsə, (onu, vəd etdiyini) başınıza gətirəcək. Sizdə onun qarşısını alacaq qüdrət olmayacaq.”
Ayə 34:
وَلاَ يَنفَعُكُمْ نُصْحِي إِنْ أَرَدتُّ أَنْ أَنصَحَ لَكُمْ إِن كَانَ اللّهُ يُرِيدُ أَن يُغْوِيَكُمْ هُوَ رَبُّكُمْ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
"Əgər Allah sizi azdırmaq istəsə, sizə xeyir vermək istəsəm də nəsihətlərimin faydası olmayacaq. O, sizin Rəbbinizdir və Ona doğru qayıdacaqsınız.”
"Nush” dedikdə islah məqsədi ilə, eyni zamanda ixlasla deyilmiş söz başa düşülür. "Ğəyy” isə puç etiqaddan doğan cəhalət mənasını bildirir. "İzlal” və "iğva” sözləri arasında fərq budur ki, birinci məqsədi tanısa da yolu itirmişdir, ikinci həm məqsəddən, həm də yoldan xəbərsizdir.
"İzlal” və "iğva” inadkarlıq səbəbindən nazil olan cəzadır. Əslində isə Allah kimsəni öncədən azdırmır.
1. Peyğəmbərə təbliğ əmr olunub. Azğınları cəzalandırmaq isə Allahın əlindədir.
2. Allah heç bir işi görməyə məcbur deyildir.
3. Kafirlər nə əzabın qarşısını ala bilər, nə də özlərini xilas edə bilərlər.
4. Peyğəmbərlər xalqa can yandırırlar.
5. Allahın iradəsi bütün iradələrə qalibdir. (Hətta peyğəmbərin nəsihətlərinin təsiri də Onun istəyi ilə gerçəkləşir.)
6. İnadkarlıq zirvə həddinə çatdıqda belə, peyğəmbər təbliğ etməyə borcludur.
7. Təsir ehtimalı olmadıqda "əmr be məruf” və "nəhy əz münkər” (yaxşılığa əmr və pisliyə qadağa) vacib olmur.
8. Xalqın hidayəti və ya azğınlığı Allahın iradəsindən xaric deyil.
9. İnadkarlıqdan və əzab istəyindən sonra azğınların büdrədilməsi ilahi rübubiyyət zirvəsidir.
10. Peyğəmbər nəsihətlərinin qəbul olunmaması Allahın qəzəbindən doğan xüsusiyyətdir.
11. Dünyada cəzalandırılmasaq da, Qiyamətdə bizimlə hesab çəkiləsidir.
12. Allaha doğru qayıdış məcburidir.
Ayə 35:
أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ إِنِ افْتَرَيْتُهُ فَعَلَيَّ إِجْرَامِي وَأَنَاْ بَرِيءٌ مِّمَّا تُجْرِمُونَ
"(Müşriklər) deyirlər ki, onun (Nuh və ya Məhəmmədin (s)) dedikləri Allaha iftiradır. De ki, mən Allaha iftira yaxmışamsa, cəzasını özüm çəkəcəyəm. Mən sizin günahlarınızdan zara gəlmişəm.”
"İcram” və "curm” lüğətdə kal meyvələrin dərilməsi mənasını bildirir. Başqa hallarda bəyənilməmiş, xilaf işlər mənası bu sözlərlə ifadə olunur.
1. Allah-təala peyğəmbərə müşriklərlə sorğu-sual, rəftar qaydalarını öyrədir.
2. Öz sözlərini Allaha aid etmək günahdır.
3. Hər kəs öz əməlinin məsuliyyətini daşıyır.
4. Şirkdən üz döndərmək zəruridir.
5. Şirk günahdır.
Ayə 36:
وَأُوحِيَ إِلَى نُوحٍ أَنَّهُ لَن يُؤْمِنَ مِن قَوْمِكَ إِلاَّ مَن قَدْ آمَنَ فَلاَ تَبْتَئِسْ بِمَا كَانُواْ يَفْعَلُونَ
"(Bizim tərəfimizdən) Nuha vəhy olundu ki, (bu vaxtadək) iman gətirənlərdən savay sənin qövmündən (digərləri) heç vaxt iman gətirməzlər. Onların gördüyü işlərə görə qəmgin olma.”