FƏDƏKİN SƏNƏDLƏRİNDƏ NÖQSAN YOX İDİ Bu qədər aşkar sənədlərlə belə, nə üçün və hansı dəlilə görə Fədək barəsində düzgün və layiqincə mühakimə yürüdülmədi?! Müsəlmanların xəlifəsi ümmətin hüquqlarının keşikçisi, onların mənafeyinin himayəçisi olmalı idi. Əgər Fədək doğrudan da ümumi əmlakın bir hissəsi idisə və müvəqqəti olaraq Peyğəmbər öz ailəsindən olan bir nəfərin ixtiyarında qoymuşdusa, onda Peyğəmbər (s)-in vəfatından sonra müsəlmanların rəhbərinə tapşırılmalı və onun nəzarəti altında müsəlmanların ümumi işləri üçün xərclənməli idi. Bunu hamı qəbul edir. Lakin millətin hüquqlarını qorumaq və ümumi mənafeyini himayə etmək o demək deyil ki, onlar fərdi azadlıqdan məhrum edilsin, şəxsi mülkiyyətləri tapdalansın, fərdlərin xüsusi əmlakı ümumi əmlak kimi müsadirə olunub milli əmlak elan olunsun. Islam dini ictimaiyyəti möhtərəm saydığı kimi, qanuni yolla əldə edilən fərdi mülkiyyətə də hörmət qoyur. Xilafət ümumi əmlakın hifz olunması və tələf olduqda qaytarılması üçün çalışdığı kimi, islamın rəsmi şəkildə qəbul etdiyi hüquqların və əmlakın qorunması üçün də çalışmalıdır. Ümumxalq əmlakını ümumi məsələ və üsullara riayət etmədən ayrı-ayrı şəxslərə vermək bir növ ictimaiyyətin hüququnun tapdalanması və zorakılıq sayıldığı kimi, islamın düzgün qanunları əsasında bir şeyə malik olan şəxsləri qanuni mülkiyyətdən məhrum etmək də bir növ ictimaiyyətin hüququna qarşı təcavüz və zorakılıq sayılır. Əgər Peyğəmbər (s)-in qızının Fədəkə sahib olması barəsində olan iddiası məhkəmə qanunlarına uyğun idisə və öz iddiasını isbat etmək üçün lazımi şahidləri vardısa, eləcə də məhkəmə hakiminin nəzərinə görə sənəd nöqsansız idisə, belə olan təqdirdə qazinin haqqı aşkar etməkdən, yaxud sənədin möhtəvasının əksinə olaraq öz təmayülünü aşkar etməkdən çəkinməsi ictimaiyyətin rifahının ziddinə olan bir əməl, islam ayinində məzəmmət olunan böyük bir günahdır. Sənədin xüsusi hissələri isbat edir ki, onda heç bir nöqsan olmamışdır və islam məhkəmə qanunlarına görə xəlifə Peyğəmbər (s)-in qızının lehinə rəy verməli idi. Ona görə ki, əvvəla, tarixçilərin nəql etdiyinə uyğun olaraq Zəhra (ə) tərəfindən şahidlər gətiriləndən sonra xəlifə qərara aldı ki, Fədəki onun həqiqi sahiblərinə qaytarsın. Buna görə də Zəhra (ə)-ın Fədək üzərindəki mülkiyyət hüququnu bir vərəqə üzərində təsdiq edib Zəhra (ə)-a verdi, lakin Ömər hadisədən xəbərdar olduqda xəlifəyə etiraz etdi və vərəqəni alıb cırdı. Əgər Fatimə (ə)-ın şahidləri onun iddiasını isbat etmək üçün kafi deyildisə və sənədin "nöqsanı" vardısa, onda xəlifə heç vaxt onun lehinə rəy verməz və onun mülkə sahib olmasını rəsmi şəkildə təsdiq etməzdi. Ikincisi, Fatimə (ə)-ın haqlı olduğuna şəhadət verənlər bunlar idi: 1. Əmirəl-möminin Əli (ə), 2. Həzrət Həsən (ə), 3. Həzrət Hüseyn (ə), 4. Peyğəmbər (s)-in qulamı Ribah, 5. Ümmü Əymən 6. Əsma Binti-Ümeys. Görəsən bu şahidlər Fatimə (ə)-ın iddiasını isbat etmək üçün kafi deyildimi?! Hətta həzrət Zəhra (ə)-nın öz iddiasını isbat etmək üçün Əli (ə) və Ümmü-Əyməndən başqa bir kəsi məhkəməyə gətirmədiyini fərz etsək belə, görəsən bu iki nəfər onun iddiasını isbat etmək üçün kafi deyildimi?! Halbuki bu iki şahiddən biri Əmirəl-möminin Əli (ə)-dır. O, Qurani-Məcidin hökmünə ("Təthir" ayəsinə) uyğun olaraq hər növ günahdan pak və təmizdir, Peyğəmbər (s)-in buyurduğuna görə, "Əli haqq ilə, haqq da Əli ilədir. O, haqqın mehvəridir, həqiqətin çarxı onun ətrafına dövr edir." Amma xəlifə Imam (ə)-ın şahidliyini "gərək iki kişi, yaxud bir kişi və iki qadın şəhadət verələr", - deyə bəhanə gətirib qəbul etmədi. Üçüncüsü, əgər xəlifənin haqdan boyun qaçırmasının səbəbi Fatimə (ə)-ın gətirdiyi şahidlərin müəyyən olunmuş həddən az olması idisə, bu halda islam məhkəmə qanunlarına görə xəlifə ondan and içməyi tələb etməli idi. Çünki, islam məhkəməsində mülkiyyət və borc məsələlərində bir şahid və bir andiçmə ilə hökm etmək olar. Nə üçün xəlifə bu qanunu icra etməkdən boyun qaçırdı və münaqişənin artıq həll olunub bitmiş olduğunu elan etdi?! Dördüncüsü, xəlifə bir tərəfdən Fatimə (ə)-ın və onun şahidlərinin (Əli (ə) və Ümmü-Əymənin) sözlərini, digər tərəfdən isə Ömərin və Əbu Übeydənin iddiasını təsdiq etdi. (Onlar şəhadət vermişdilər ki, Peyğəmbər (s) Fədəkin gəlirini müsəlmanların arasında bölüşdürürdü). Sonra hökm edərək dedi: "Hamı düz deyir, çünki Fədək ümumi malın bir hissəsi idi və Peyğəmbər oranın gəlirindən öz ailəsinin yaşayışını təmin edir, qalanını isə müsəlmanların arasında bölürdü." Halbuki xəlifə Ömərin və Əbu Übeydənin sözlərində daha çox diqqət etməli idi, çünki onlar Fədəkin ümumi əmlakın bir hissəsi olmasına deyil, təkcə Peyğəmbər (s)-in oranın gəlirinin artıq qalanının müsəlmanların arasında bölməsinə şəhadət verdilər. Bunun Zəhra (ə)-ın mülkiyyəti ilə heç bir ziddiyyəti yoxdur. Çünki Peyğəmbər (s)-in öz qızı tərəfindən oranın gəlirinin artıq qalanını müsəlmanların arasında bölməyə icazəsi var idi. Aydındır ki, Fədəki almaq üçün xəlifənin bu cür mühakiməsi və onun batini istəyi səbəb olmuşdu ki, o, yalnız gəlirin müsəlmanlar arasında bölünməsinə şəhadət verən o iki nəfərin şahidliyini Zəhra (ə)-ın malik olmamasına dair bir dəlil gətirsin. Halbuki o iki nəfərin şəhadətinin Zəhra (ə)-ın iddiası ilə heç bir ziddiyyəti yox idi. Daha maraqlısı budur ki, Zəhra (ə) özünün Fədək barəsindəki üslubunun elə Peyğəmbər (s)-in üslubu olacağına təminat vermişdi. Əgər Fədək doğrudan da ümumi əmlakın bir hissəsi olsaydı, həzrət Zəhra (ə)-ın razılığını cəlb etməyə nə ehtiyac var idi? Əgər şəxsi mülkü olsaydı, bu zaman malikin öz mülkünü təhvil verməkdən imtina etməsi oranı zorla ələ keçirmək üçün bir əsas ola bilməzdi. Hətta xəlifənin belə ixtiyarı olmadığını fərz etsək belə, o, mühacir və ənsarın diqqətini özünə cəlb etmək və onları razı salmaqla bu məntəqəni Fatimə (ə)-a verə bilərdi. Nə üçün belə etmədi? Peyğəmbər (s)-in sağlığında bu hadisənin oxşarı baş vermişdi və o həzrət müsəlmanların nəzərini cəlb etməklə bu işi həll etmişdi. Belə ki, "Bədr" döyüşündə Peyğəmbər (s)-in kürəkəni (Zeynəbin əri) Əbül-As əsir düşdü. Peyğəmbər (s) buyurdu ki, hər kəsin qohum-əqrəbasından əsir düşəni varsa, müəyyən məbləğdə pul ödəməklə onu azad edə bilər. Əbül-As Məkkənin şərafətli şəxsiyyətlərindən idi və besətdən qabaq Peyğəmbər (s)-in qızı ilə evlənmişdi. Amma besətdən sonra öz arvadının əksinə olaraq islamı qəbul etməmişdi. O, "Bədr" döyüşündə müsəlmanların əleyhinə döyüşdə iştirak etmiş və əsir düşmüşdü. O vaxt onun arvadı Zeynəb Məkkədə idi. Zeynəb ərinin azad olunması üçün anası Xədicənin toy gecəsində ona bağışladığı boyunbağını "fidyə" (əsirlikdən qurtarmaq üçün verilən pul) kimi göndərdi. Peyğəmbər (s)-in gözü qızının göndərdiyi boyunbağıya sataşanda ağladı. Çünki bu boyunbağı Xədicənin göstərdiyi fədakarlıqları, ən çətin anlarda Peyğəmbərə kömək etməsini, öz mal-dövlətini islamın inkişafı üçün xərcləməsini o həzrətin yadına saldı. Peyğəmbər (s) ümumi əmlakın ehtiramı saxlansın deyə, səhabələrinə buyurdu:–Bu boyunbağı sizə aiddir və onun ixtiyarı sizin əlinizdədir. Əgər istəsəniz, onun boyunbağısını qaytarın və Əbül-Ası da fidyə almadan azad edin. Peyğəmbər (s)-in dostları bu təklifi qəbul etdilər. Ibni Əbil-Hədid yazır: "Bu hadisəni ustadım Əbu Cəfər Bəsri Ələvi üçün oxudum. O təsdiq etdikdən sonra əlavə etdi:–Məgər Fatimənin məqamı Zeynəbin maqamından üstün deyildimi?! Yaxşı olmazdımı ki, xəlifə Fədəki qaytarmaqla Fatimənin qəlbini şad etsin? Hətta Fədək müsəlmanların ümumi əmlakı olsaydı da belə. Mən dedim:–"Peyğəmbərlər heç nəyi irs qoymurlar" - rəvayəti əsasında Fədək müsəlmanların ümumi malı idi. Necə mümkün ola bilərdi ki, müsəlmanların malını Peyğəmbər (s)-in qızına versinlər?! Ustadım dedi:–Məgər Zeynəbin Əbül-Ası azad etmək üçün göndərdiyi boyunbağı müsəlmanların malı deyildimi?! Dedim:–Axı Peyğəmbər şəriət sahibi idi, hər hansı hökmün icrasında rəhbərlik onun əlində idi, lakin xəlifələrdə bu ixtiyar yox idi. Cavabda dedi:–Mən demirəm ki, xəlifələr Fədəki zorla müsəlmanlardan alıb Fatiməyə verməli idilər. Mən deyirəm ki, nə üçün dövrün xəlifəsi Fədəki qaytarmaq barədə müsəlmanların razılığını cəlb etmədi? Nə üçün Peyğəmbər kimi durub səhabələrin içində "camaat, Zəhra sizin Peyğəmbərinizin qızıdır. O istəyir ki, Peyğəmbər zamanında olduğu kimi Fədək xurmalıqları yenə də onun ixtiyarında olsun. Səmimi qəlbdən Fədəki ona qaytarmaq istəyirsinizmi?" - demədi?! Ibni Əbil-Hədid axırda yazır: "Mən ustadımın gözəl və məntiqi bəyanı qarşısında cavab tapa bilmədim, onun sözünü qüvvətləndirmək əlaməti olaraq dedim:–Əbül-Həsən Əbdül-cəbbar da xəlifələrə belə etiraz edir və deyir ki, onların rəftarı şəriətə uyğun olsaydı belə, Zəhranın ehtiram və məqamını nəzər almamışdılar." PEYĞƏMBƏRLƏR ÖZLƏRİNDƏN SONRA İRS QOYMURLARMI? BU BARƏDƏ QURANIN SÖZÜ Əbu Bəkr Peyğəmbər (s)-in qızını onun atasından qalan irsdən məhrum etmək üçün bir hədisə istinad etmişdi ki, o hədisin məzmunu xəlifənin nəzərinə görə belə idi: "Peyğəmbərlər özlərindən sonra heç bir şeyi irs qoymurlar və onlar öləndən sonra qalan miraslar sədəqədir." Xəlifənin istinad etdiyi hədisin mətnini nəql etməzdən öncə bu məsələni Quran nöqteyi-nəzərindən araşdırmaq lazımdır. Çünki Quran düzgün hədisi batil hədisdən ayırd etmək üçün ən yaxşı bir meyardır. Əgər Quran bu məsələni təsdiq etməsə, belə bir hədisi (hərçənd ki, nəql edən Əbu Bəkrdir) düzgün hesab edə bilmərik, əksinə onu hədis quraşdıranların artırdığı bir şey olduğunu bilməliyik. Qurani-Kərimin və islamda irs nöqteyi-nəzərindən peyğəmbərlərin övladlarının, yaxud varislərinin irs qanunundan istisna edilməsinin heç bir əsası yoxdur və bəzi şəxsləri irs ayələrindən istisna etmək üçün qəti bir dəlil mövcud olmayınca, külli irs qanunları bütün fərdlərin, o cümlədən peyğəmbərlərin övladlarının və varislərinin də barəsində nüfuzlu olub qüvvədə qalır. Ümumiyyətlə belə bir sual yaranır ki, axı peyğəmbərlərin övladlarına niyə irs yetişməməlidir? Nə üçün onların vəfat etmələri ilə evləri və yaşayış avadanlıqları əllərindən alınmalıdır? Peyğəmbərin varislərinin günahı nədir ki, o vəfat edəndən sonra hamısı dərhal öz evindən çölə çıxarılsın? Peyğəmbərin varislərinin irsdən məhrum edilməsini əql qəbul etmir, buna baxmayaraq bizə vəhy nahiyəsindən peyğəmbərlərin özlərindən sonra heç nəyi irs qoymamaları, onların özlərindən sonra qoyduqlarının milli və ümumi əmlak elan olunması haqda qəti və düzgün bir dəlil gəlib çatsa, bu halda qeydsiz-şərtsiz olaraq bu hədisi qəbul etməli, əqlin qəbul etməməsini nəzərə almamalı və irs ayələrini düzgün hədis vasitəsi ilə bəzilərinə məxsus etməliyik. Amma görəsən Peyğəmbər (s)-dən belə bir hədis gəlib çatmışdırmı?! Xəlifənin nəql etdiyi hədisin doğru olub-olmamasını müəyyən etmək üçün ən yaxşı yol hədisin Quran ayələri ilə müqayisə edilməsidir, əgər Quran onu təsdiq etsə, qəbul etməliyik, əks halda isə, ona etina etməməliyik. Quranda iki yerdə peyğəmbərlərin övladlarının vərəsəliyindən söz getmiş, onların irs aparmaları danılmaz bir məsələ sayılmışdır. Indi bu məsələni isbat edən ayələri qeyd edirik: 1. Yəhyanın Zəkəriyyadan irs aparması. "Mən öləndən sonra öz əmioğlanlarımdan qorxuram, arvadım da doğmur. Mənə Öz tərəfindən bir övlad əta et ki, məndən və Yəqub ailəsindən irs aparsın və ey Rəbbim, onu bəyənilmişlərdən et."("Məryəm" surəsi, 5-6-cı ayələr ) Bu ayəni inad və qərəzçilikdən uzaq olan hər hansı bir insana təqdim etsəniz, deyəcəkdir ki, həzrət Zəkəriyya onun varisi olsun deyə, Allahdan ona bir övlad verməsini istədi. Çünki özünün digər vərəsələrindən qorxur, əmlak və sərvətinin onlara çatmasını istəmirdi. (Onun nə üçün qorxduğunu sonralar izah edəcəyik.) Bu sözün (yərisuni sözünün) əsil mənası elə mal-dövlətdən irs aparmaqdır. Əlbəttə, bu söz mal-dövlət vərəsəliyindən qeyri yerdə–məsələn, elm, nübüvvət və s.-də işlənməməsi demək deyildir. Məqsəd budur ki, ikinci mənaya dair tam aşkar bir dəlil olmayınca elm və nübüvvət yox, elə həmin mal irsi nəzərdə tutulacaqdır.(Həmin söz bəzi vaxtlar xüsusi dəlillər əsasında elm irsi üçün işlənir. Misal olaraq "Fatir" surəsinin 32-ci ayəsini göstərmək olar: "Bu kitabı bəndələrimizdən seçdiyimiz şəxslərə irs verdik". Aydındır ki, burada "kitab" sözü mal irsi yox, Quranın həqiqətlərindən agahlıq irsi mənasına olmasına bir dəlildir. ) Indi "yərisuni və yərisu min Ali Yəqubə" deməkdə məqsədin nübüvvət və elm deyil, mal-dövlət irsinin olmasını göstərən dəlilləri qeyd edirik. 1. "Yərisu" və "yərisuni" sözlərindən başa düşülür ki, məqsəd başqa şey deyil, elə mal-dövlət irsidir və onun əksinə dair qəti bir dəlil mövcud olmasa, başqa bir mənanı ifadə etməyəcək. Əgər siz Quranda bu kəlmə ilə həmcins olan bütün sözlərə diqqət yetirsəniz, bu sözün Quranın hər yerində ("Fatir" surəsinin 32-ci ayəsindən başqa) mal-dövlət varisliyi barəsində işlədildiyini görərsiniz. Bunun özü qeyd etdiyimiz bu iki sözün elə məşhur olan mənada işlədilməli olduğuna ən yaxşı bir dəlildir. 2. Nübüvvət və risalət ilahi feyzdir, bu bir sıra ruhi qüdrətin, səylərin və fədakarlıqların sayəsində böyük və alicənab insanlara nəsib olur. Bu feyz heç kimə, hətta Peyğəmbərin öz oğlu olsa belə, səbəbsiz olaraq verilmir. Buna əsasən, Zəkəriyya Allahdan onun nübüvvətinin varisi olacaq bir övlad istəyə bilməzdi. Bunu Qurani-Kərim sübut edir: "Allah Öz risalətini harada qərar verəcəyini daha yaxşı bilir."("Ənam" surəsi, ayə:124 ) 3. Həzrət Zəkəriyya Allahdan təkcə övlad istəmədi, həm də öz varisinin pak və bəyənilmiş olmasını istədi. Məqsəd yalnız mal-dövlətdə varislik olduğu halda həzrət Zəkəriyyanın onun barəsində "onu bəyənilmiş qərar ver" - deyə dua etməsi düzgün bir iş olar. Çünki çox vaxt mal-dövlətin varisinin qeyri-sağlam bir fərd olması mümkündür. Amma əgər məqsəd nübüvvətdə varislik olsa, onun barəsində belə dua etmək əsla düzgün olmaz. Bu iş, eynilə Allahdan bir məntəqə üçün peyğəmbər göndərib onu pak və bəyənilmiş etməsini istəməyə oxşayar. Aydındır ki, Allah tərəfindən risalət və nübüvvət məqamına çatan bir peyğəmbər barəsində bu cür dua etmək əbəs bir işdir. 4. Həzrət Zəkəriyya dua edən vaxt deyir: "Mən öz mal - dövlətimdən və öz əmioğlanlarımdan qorxuram." Onun qorxusunun səbəbi nə idi? Görəsən o, özündən sonra nübüvvət və risalət məqamının ləyaqətsiz şəxslərə çatmasından qorxur və buna görə də Allahdan özü üçün ləyaqətli bir övlad istəyirdimi?! Sözsüz ki, bu ehtimal rədd olunur, çünki Allah nübüvvət və risalət məqamını heç vaxt ləyaqətsiz şəxslərə verməz ki, o sonra buna görə qorxuya düşmüş olsun. Yaxud görəsən, o öləndən sonra öz din və ayininin yaddan çıxarılacağından, onun qövmünün də xoşagəlməz yollara düşəcəyindən qorxurdumu?! Belə bir qorxuya da yer yox idi, çünki Allah heç vaxt bəndələrini hidayət nemətindən məhrum etməz. O, həmişə bəndələr üçün höccətlər göndərir və onları öz başlarına buraxmır. Bundan əlavə, əgər məqsəd elə nübüvvət məsələsi olsaydı, bu halda Zəkəriyya övlad istəməməli idi, əksinə Allahdan onlar üçün cəhalət dövrünə qayıtmaqdan xilas etsin deyə, peyğəmbərlər göndərməsini istəməsi–istər onun nəslindən və onun varisindən olsun, istərsə də başqa nəsildən–kafi olardı. Halbuki Zəkəriyya özünün varisi olmasını dua etməklə kifayətlənir. İKİ SUALA CAVAB Qeyd etdiyimiz ayə barəsində sünnü alimlərindən bəzilərinin işarə etdiyi kimi, iki sual, yaxud iki etiraz qarşıya çıxır. Indi biz bu iki sualı araşdırırıq: a) Həzrət Yəhya öz atası sağ ikən peyğəmbərliyə çatmışdı, lakin atasından əvvəl şəhid olduğu üçün ondan irs aparmamışdı. Buna əsasən, gərək "yərisuni" kəlməsi mal-dövlətdə varislik yox, "nübüvvətdə varislik" kimi təfsir olunmalıdır. Cavab: Hər bir halda–istər məqsəd mal-dövlətdə varislik olsun, istərsə də nübüvvətdə - bu etiraza cavab verilməlidir. Çünki nübüvvətdə varisliyin mənası atasının vəfatından sonra nübüvvət məqamına çatmasıdır. Deməli, bu sual ayənin təfsirində olan hər iki nəzəriyyəyə aiddir və "mal-dövlətdə varisliyə" məxsus deyil. Cavabımız budur ki, Yəhyanın Zəkəriyyadan irs aparması onun dua edib-etməməsi ilə bağlı deyildi. Onun duası təkcə bu idi ki, onun varisi olsun deyə, Allah ona pak bir övlad versin. Allah onun duasını qəbul etməsinə baxmayaraq bu övladı istəməklə həzrət Zəkəriyya öz məqsədinə (Yəhyanın ondan irs aparmasına) nail olmadı. Ayədə gələn üç cümləni izah edək: 1) "Mənə bir övlad bəxş et" 2) "Məndən və Yəqubun ailəsindən irs aparsın." 3) "Ilahi, onu bəyənilmiş qərar ver." Bu üç cümlənin birincisi və üçüncüsü Allahdan istənilir və həzrət Zəkəriyyanın duasını təşkil edir. Yəni o, Allahdan istəyir ki, ona bəyənilmiş bir övlad versin, lakin bu istəyin son məqsədi varislik məsələsidir. Varislik məsələsi duanın bir hissəsi deyildi və Zəkəriyyanın Allahdan istədiyi həyata keçdi, amma onun son məqsədi təmin olunmadı. Yəni onun malını, yaxud nübüvvəti irs aparmış olsun deyə, övladı özündən sonra diri qalmadı. Vərəsəliyin duaya daxil olmamasına və onun istəyinə uyğun olan bir ümid olmasına dair aydın bir dəlil budur ki, duanın və Zəkəriyyanın istəyinin mətni başqa surələrdə bu şəkildə gəlmiş və orada varislikdən söz getməmişdir. "Bu vaxt Zəkəriyya öz Rəbbini çağırıb dedi:–Pərvərdigara, mənə öz tərəfindən pakizə bir övlad əta et, həqiqətən Sən (bəndələrinin) duasını eşidənsən."("Ali-Imran" surəsi, ayə:8 ) Göründüyü kimi, bu duada vərəsəlik duanın bir qismi deyil və "zürriyyə" (övlad) istəməklə xülasələnir. "Məryəm" surəsində "zürriyyətən" kəlməsinin yerinə "vəliyyən" kəlməsi, "təyyibətən" kəlməsinin yerinə isə "rəziyyən" kəlməsi işlənmişdir. b) Qeyd olunan ayədə Zəkəriyyanın övladı gərək iki nəfərdən: Zəkəriyyadan və Yəqub ailəsindən irs aparsın. Belə ki, buyurulur: "Yərisuni və yərisu min Ali Yəqubə" Özü ilə Yəqub ailəsinin məcmusundan irs aparmaq nübüvvət vərəsəliyindən başqa bir şey ola bilməz. Cavab: Ayə Zəkəriyyanın oğlunun bütünlüklə Yəqub ailəsinin varisi olmasını çatdırmır, bir şeyin "bəzisini, bir qədərini" ifadə edən "min" hərfi göstərir ki, Yəqub ailəsinin hamısından yox, bəzisindən irs aparmaq nəzərdə tutulur. Bu mətləbi sübut etmək üçün onun, öz anasından, yaxud Yəqub silsiləsindən olan başqa bir fərddən irs aparması kifayətdir. Amma Yəqub dedikdə məqsədin kim olması və Yəqub ibni Ishaqmı, yoxsa başqası olmasına gəldikdə isə, hələlik bu kimi suallar bizim bəhsimizə aid deyildir. b) Süleymanın Davuddan irs aparması. "Süleyman Davuddan irs apardı."("Nəml " surəsi, ayə:16 ) Şəkk yoxdur ki, bu ayədə Süleymanın Davuddan mal-dövlət və səltənəti irs aparması nəzərdə tutulur. Amma məqsədin "elm vərasəti" olması iddiası iki cəhətdən rədd olunur: Əvvəla, "vərisə" kəlməsi bütün terminlərdə elə mal-dövlətdən irs aparmağı ifadə edir, onun elm vərasəti kimi təfsir olunması əsil mənasının əksinədir və qəti bir dəlil olmasa, bu mənada götürmək düzgün olmayacaqdır. Ikincisi, iktisabi (kəsb olunan) elmlər müəllimin vasitəsi ilə şagirdə nəql olunur və məcazi mənada "filankəs öz müəlliminin elmlərinin varisidir" deyilməsi düzgündür, amma nübüvvət və ilahi elmlər iktisabi və irsi olmayan bir nemətdir, Allah onu hər kəsə istəsə verər. Buna görə də qəti bir dəlil olmayınca vərasəti bu kimi elm və mərifət, məqam və mənsəbə yozmaq düzgün olmaz. Çünki, sonrakı peyğəmbər nübüvvəti və elmi atasından yox, Allahdan almışdır. Bundan əlavə, bu ayədən əvvəlki ayədə Allah Davud və Süleyman barəsində belə buyurur: "Biz Davuda və Süleymana elm, bilik verdik və hər ikisi dedilər: Allaha həmd olsun ki, bizi Özünün imanlı bəndələrinin çoxundan fəzilətli etdi."("Nəml" surəsi, ayə:15 ) Məgər ayənin zahiri mənası bu deyildirmi ki, Allah hər ikisinə elm və bilik bəxş etdi. Yəni Süleymanın elmini Allah bəxş etmişdi və o irsi deyildi. Bu ayə ("Nəhl" surəsi, 16) və əvvəlki ayə ("Məryəm" surəsi, 6) aydın şəkildə isbat edir ki, qabaqkı peyğəmbərlər barəsində ilahi şəriət onların övladlarının onlardan irs aparması əsasında olmamışdır, əksinə onların da övladları başqaları kimi, bir-birindən irs aparırmışlar. Yəhya və Süleymanın atalarından irs aparmalarını göstərən ayələrin bəyan etdiyinə görə Peyğəmbər (s)-in əziz qızı atasının vəfatından sonra məsciddə söylədiyi xütbədə bu iki ayəyə istinad etməklə onların iddalarının tam əsassız olduğunu sübut etdi və buyurdu: "Allahın Kitabı hakimdir, ədalətlidir, danışandır və (haqla-batili) ayırandır. O, buyurur: "O (Yəhya) məndən (yəni Zəkəriyyadan) və Yəqub ailəsindən irs aparsın" və "Süleyman Davuddan irs apardı." |