Salman deyir: Peyğəmbər (s) vəfat edəndən sonra başda bir yepiskop olmaqla bir dəstə məsihi Mədinəyə gəldi və xəlifəyə sual verdilər. Xəlifə onları Əli (ə)-ın hüzuruna göndərdi. Onların Imam (ə)-a verdiyi suallardan biri Allahın harada olması ilə əlaqədar idi. Imam od qaladı və sonra soruşdu: Bu odun üstü haradır?

Məsihi alimi dedi:–Onun hər tərəfi üstü sayılır və odun içi-üstü yoxdur.

Imam buyurdu:–Əgər Allahın yaratdığı odun müəyyən bir tərəfi yoxdursa, heç bir oxşarı olmayan Xaliqin harada olmasını soruşmağın heç bir mənası yoxdur. Məşriq də, məğrib də Onunkudur, hər tərəfə üzünü çevirsən, ora Allahın vəchidir, heç nə ondan gizli və məxfi deyil.

Imam (ə) təkcə müsəlmanların və islamın ideoloji və əqidəvi məsələlərində xəlifəyə kömək etmirdi, üstəlik bəzi vaxtlar xəlifə Quranın ayrı-ayrı kəlmələrinin və lüğətlərinin təfsirində aciz qaldıqda onun köməyinə yetişirdi. Misal üçün, bir nəfər Əbu Bəkrdən "və fakihətən və əbbən mətaən ləkum və liənamikum" ayəsindəki "əbb" sözün mənasını soruşduqda xəlifəni heyrət bürüdü və dedi: "Elmim olmadan Allah kəlamını təfsir etsəm, hara gedə bilərəm?!

Bu xəbər Əli (ə)-a çatanda buyurdu: "Əbb"-dən məqsəd elə ot-ələf, bitkidir. "Əbb" sözünün ərəb dilində ot-ələf və bitki mənasında olmasına dair elə ayənin özündə aydın bir dəlil vardır. Çünki ayədə "və fakihətən və əbbən"dən sonra dərhal buyurulur: "mətaən ləkum və liənamikum", yəni bu ikisi sizin və heyvanlarınızın qida (həyat və ləzzət) mənbəyidir. Insan üçün ləzzət mənbəyi ola biləcək şey "fakihə", heyvan üçün həyat və ləzzət mənbəyi ola biləcək şey isə "əbb"dir ki, şübhəsiz, səhranın ot-ələfi, bitkiləridir.

Birinci xəlifə həm də dinin üsül-fürusunda, əhkamlarda da özünü o həzrətə ehtiyaclı bilirdi. Məmurlar şərab içmiş bir kişini xəlifənin yanına gətirdilər ki, onun üçün şərabxorlıq həddini (şəriətdə müəyyən olunmuş cəza tədbirini) icra etsin. O iddia etdi ki, şərabın haram edilməsindən xəbərdar deyilmiş və o, elə bir cəmiyyətdə tərbiyə olunmuşdur ki, onlar o vaxta qədər şərabı halal hesab edirmişlər. Xəlifə nə edəcəyini bilmədi. Dərhal bir nəfəri Əli (ə)-ın hüzuruna göndərdi və ondan bu çətin məsələni həll etməsini istədi. Imam (ə) buyurdu: Gərək iki nəfər etimadlı şəxs bu şəxsin əlindən tutub mühacirin və ənsarın məclislərinə aparsınlar və onlardan indiyə kimi şərabın haram edilməsi barədə olan ayəni bu kişi üçün tilavət edib-etməmələri barəsində soruşsunlar. Əgər onlar şərabın haram edilməsi barəsində olan ayəni bu kişi üçün tilavət etdiklərinə dair şəhadət versələr, onda ilahi cəza qanununu onun barəsində icra edin. Əgər tilavət etməmiş olsalar, gərək onu tövbə etdirsinlər ki, gələcəkdə dilinə şərab vurmasın, sonra isə azad etsinlər.

Xəlifə Imam (ə)-ın göstərişinə əməl etdi və nəhayət, o kişi azad edildi. Düzdür ki, Imam (ə) xəlifələrin hakimiyyəti dövründə sükut etdi və heç bir siyasi məsuliyyəti qəbul etmədi, lakin heç vaxt dini müdafiə etməkdən boyun qaçırmırdı. Tarixdə yazırlar ki, Rəsul-Calut (yəhudilərin rəhbəri) aşağıdakı məsələlər barədə Quranın nəzərini Əbu Bəkrdən soruşdu:

1. Həyatın və canlı mövcudların kökü (əsli) nədir?

2. Cansızlardan bir növ danışanı hansıdır?

3. Həmişə artıb-azalan şey nədir?

Xəbər Imam (ə)-a çatanda buyurdu: Quranın nəzərində həyatın əsası sudur, cansızlardan danışanı yer və göydür ki, Allahın əmrinə itaət etmələrini aşkar etmişdir. Həmişə azalıb-çoxalan şey gecə-gündüzdür.

Göründüyü kimi, Imam adətən öz sözünü isbat etmək üçün Quran ayələrinə istinad edirdi, bu da onun sözlərini daha da möhkəmlədirdi.

Islamın yayılması və müsəlmanların heysiyyətinin hifz edilməsi Imam (ə)-ın ən böyük məqsədi idi. Buna görə də özünü Peyğəmbər (s)-in (Allah hökmü əsasında olan) canişini hesab etməsinə baxmayaraq hər vaxt xilafət işində bir çətinlik qarşıya çıxsaydı, özünün dərin elmi və yüksək dünyagörüşü əsasında onu həll edirdi. Buna görə də Imam (ə)-ın ikinci xəlifənin dövründə də onun müşaviri olmasını və çoxlu siyasi, elmi və ictimai çətinlikləri həll etməsini görürük. Ömərin siyasi məsələlərdə Əli (ə)-ın göstərişlərindən istifadə etməsinə dair bir neçə nümunəni qeyd edirik.

On dördüncü hicri ilində Qadisiyyə məntəqəsində islam ordusu ilə Iran ordusu arasında şiddətli döyüş baş verdi. Bu döyüşdə müsəlmanlar qələbə çaldılar və Iran ordusunun baş komandanı Rüstəm Fərruxzadın özü və ordusundan çoxu qətlə yetirildi. Bütün Iran vilayəti müsəlmanların hərbi-siyasi nüfuzu altına keçdi, Sasani şahlarının hökumət qərargahı olan Mədain müsəlmanların hakimiyyəti altına keçdi. Iran sərkərdələri ölkənin daxilinə tərəf geri çəkildilər. Onların hərbi başçıları və müşavirləri islam ordusunun yavaş-yavaş irəliləyib bütün ölkəni əllərinə keçirəcəyindən qorxurdular. Bu təhlükənin qarşısını almaq üçün Iran padşahı üçüncü Yezdəgird–Firuzanın sərkərdəliyi ilə–ehtimal olunan hər hansı bir həmlənin qarşısını almaq və münasib şəraitdə özləri həmləni başlamaq məqsədi ilə yüz əlli min nəfərlik bir qoşun təşkil etdi. Kufənin hökuməti ixtiyarında olan ordu komandanı Səd Vəqqas (başqa bir rəvayətə görə Əmmar Yasir) Ömərə bir məktub yazdı və onu vəziyyətdən xəbərdar edib əlavə etdi ki, Kufə qoşunu döyüşü başlamağa və düşmən hücum etməmiş onları vahiməyə salmağa hazırdır. Xəlifə məscidə getdi və səhabənin başçılarını yığıb onları Mədinəni tərk edib Bəsrə ilə Kufə arasında yerləşən bir məntəqədə düşərgə salmaq və oradan orduya rəhbərlik etmək kimi qərarından xəbərdar etdi. Bu vaxt Təlhə ayağa qalxdı və xəlifəni bu işə təşviq etdi, yaltaqlıq hiss olunan bəzi sözlər də dedi. Osman ayağa qalxıb nəinki xəlifəni Mədinəni tərk etməyə təşviq etdi, üstəlik də dedi ki, hamı öz yerlərini tərk edib sənə qoşulsunlar, sən bu böyük ordu ilə düşmənlə qarşılaşa bilərsən. Bu vaxt Əmirəl-möminin Əli (ə) ayağa durub hər iki təklifi tənqid etdi və buyurdu: Çox zəhmətlə və yenicə müsəlmanların ixtiyarına keçən məntəqələr ordusuz qalmamalıdır. Əgər Şam va Yəmən müsəlmanlarını oradan geri çağırsan, Həbəşə ordusu Yəməni, Roma ordusu isə Şamı işğal edə bilər, Şamda və Yəməndə müsəlmanların başsız qalan arvad-uşaqlarına zərər yetişər. Əgər Mədinədən çıxsan, ətrafdakı ərəblər bu fürsətdən istifadə edib fitnə-fəsad törədə, iğtişaş yarada bilərlər, onun da zərəri qarşılaşacağın fitnənin zərərindən daha çox olacaq. Ölkənin rəhbərliyi bir-birinə bağlanan sap kimidir, əgər o bir yerdən qırılsa, sair yerlər də dağılacaqdır. Əgər sən islam ordusunun sayının azlığından nigarançılıq hissi keçirirsənsə, bil ki, müsəlmanlar, malik olduqları imana görə çoxdurlar. Sən dəyirman daşının ortasındakı mil kimi ol və döyüş dəyirmanının daşını islam ordusu vasitəsi ilə hərəkətə gətir. Sənin döyüşdə iştirak etməyin düşmənlərin cürətlənməsinə səbəb olar, elə fikirləşərlər ki, sən islamın yeganə rəhbərisən və müsəlmanların səndən başqa rəhbərləri yoxdur, əgər onu aradan götürsələr, iş bitmiş olar. Bu fikir onların döyüşə həris olmalarına və qat-qat artıq qələbə kəsb etmələrinə səbəb olar.

Xəlifə Imam (ə)-ın sözləri barəsində fikirləşdikdən sonra getmək fikrindən döndü və dedi:–Düzgün rəy Əlinin rəyidir və mən onun rəyini həyata keçirmək istəyirəm.

Beytül-müqəddəsin fəthində də Ömər Əli (ə)-la məşvərət etdi və o həzrətin göstərişinə əməl etdi. Şamı fəth edəndən bir ay sonra qərara aldılar ki, Beytül-müqəddəsə tərəf irəliləsinlər. Islam qoşunlarının sərkədələri Əbu Übeydə Cərrah və Məaz ibni Cəbəl idi. Məaz Əbu Übeydəyə dedi:–Xəlifəyə bir məktub yaz və Beytül-müqəddəsə tərəf irəliləmək barədə nəzərini soruş.

Əbu Übeydə belə də etdi. Xəlifə məktubu müsəlmanlar üçün oxudu və onların bu barədəki rəylərini soruşdu. Imam (ə) Ömərə dedi ki, qoşun sərkərdəsinə belə yazsın: Beytül-müqəddəsə tərəf hərəkət edin və oranı fəth edəndən sonra hərəkətdən dayanmayıb Qeysər vilayətinə daxil olun. Əmin olun ki, qələbə sizinlədir və Peyğəmbər (s) bu qələbədən xəbər vermişdir.

Xəlifə dərhal qələm-kağız götürüb Əbu Übeydəyə bir məktub yazdı, onu döyüşərək Beytül-müqəddəsə tərəf irəliləmək üçün təşviq etdi və əlavə etdi ki, Peyğəmbərin əmioğlusu, Beytül-Müqəddəsin sənin əlinlə fəth olunacağını bizə müjdə verib.

Hər bir millətin özü üçün bir tarix vardır və bütün hadisələri onunla hesablayırlar. Məsih (ə)-ın ümməti üçün tarixin başlanğıcı o həzrətin milad günüdür, islamdan əvvəlki ərəblər üçün isə "Amül-fil" (fil ili) tarixin başlanğıcı hesab olunurdu. Bəzi millətlərin ümumi bir tarix başlanğıcı vardır, bəziləri isə hadisələri müəyyən bir əlamətdar hadisə ilə əlaqələndirirlər. Məsələn, "qəhətlik ili", "müharibə ili", "vəba ili" və s. Ömərin xilafətinin üçüncü ilinə qədər müsəlmanların məktublarda, müqavilələrdə, dövlət idarələrində istifadə etmələri üçün ümumi bir tarixləri yox idi. Hərbçilərə yazılan çoxlu məktublarda yalnız onun yazıldığı ayın adı qeyd olunurdu, hansı ildə yazıldığı isə qeyd olunmurdu. Bu isə islam dövlətində bir nöqsan olmaqla yanaşı, həm də məktubu alanlar üçün çətinliklər törədirdi. Çünki çox vaxt bir-biri ilə zidd olan iki məktub sərkərdənin, yaxud hakimin əlinə çatırdı və o, yolun uzaq və tarixin qeyd olunmamasına görə hansının əvvəlcə yazıldığını bilmirdi. Xəlifə islam tarixinin başlanğıcını təyin etmək üçün səhabələri bir yerə yığdı. Onların hər biri bir fikir söylədilər. Bəziləri Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-in miladının, bəziləri isə məbəs gününün tarixin başlanğıcı kimi seçilməsini təklif etdilər. Bu vaxt Əli (ə) buyurdu ki, Peyğəmbər (s)-in şirk ölkəsini tərk edib islam ölkəsinə qədəm qoyduğu gün tarixin başlanğıcı olsun. Ömər rəylərin içində Əli (ə)-ın fikrini bəyəndi və Peyğəmbər (s)-in hicrətini tarixin başlanğıcı seçdi. O gündən etibarən bütün məktublarda, sənədlərdə və dövlət idarələrində tarix hicri ili ilə yazıldı.

Peyğəmbər (s)-in miladının, yaxud məbəsinin böyük və tarixi bir hadisə olmasına baxmayaraq, bu iki gündə islamda əsaslı irəliləyiş və dönüş nöqtəsi yox idi. Belə ki, Peyğəmbər (s)-in təvəllüd günü hələ islamdan xəbər yox idi, besət günü isə islam dövləti mövcud deyildi. Amma hicrət günü müsəlmanların iqtidara çatıb küfrə qələbə çaldığı və islam hökumətinin bünövrəsinin qoyulduğu gün idi. Məhz belə bir gündə Peyğəmbər (s) şirk vilayətini tərk etmiş, müsəlmanlar üçün islam vətəni yaratmışdı.

Peyğəmbər (s)-in vəfatından sonra islamın müxtəlif millət və tayfalar arasında yayılması nəticəsində müsəlmanlar hökmü Allahın Kitabında və Peyğəmbər (s)-in hədislərində gəlməyən bir sıra təzə hadisələrlə qarşılaşdılar. Çünki hökmlərə, füru və üsula aid olan ayələr məhduddur və Peyğəmbər (s)-dən vacib və haramlar barəsində (və ümmətin ixtiyarında) olan hədislər dörd yüzdən artıq deyildi. Buna görə də müsəlmanlar Quranın aşkar hökmü və Peyğəmbərin (s) hədisi mövcud olmayan məsələlərdə çoxlu çətinliklərlə qarşılaşırdılar. Bu müşküllər bəzilərini öz əqli və rəyi əsasında əməl etməyə və səhih olmayan meyarlardan istifadə edərək məsələnin hökmünü təyin etməyə vadar etmişdi. Bu şəxslərə "rəy səhabələri" deyirdilər. Onlar kitab və sünnədə qəti şəri dəlillərə istinad etmək əvəzinə mövzuları zərər (fəsad) və xeyir nöqteyi-nəzərindən qiymətləndirir, Allahın hökmünü zənn və güman əsasında təyin edir və elə bu əsasda da fətva verirdilər.

Ikinci xəlifənin bəzi vaxtlar nəssin (Quranın aşkar hökmü və Peyğəmbərin sünnəsi) müqabilində öz şəxsi rəyinə əməl etməsinə baxmayaraq (bunlar tarixdə qeyd olunmuşdur) "rəy səhabələri"nə qarşı etinasız idi və onların barəsində belə deyirdi: "Rəy sahibləri Peyğəmbər sünnəsinin düşmənləridir. Onlar Peyğəmbər hədislərini qoruya bilmədiklərinə görə öz rəyləri əsasında fətva vermiş, özləri yoldan azıb başqalarını da azdırmışlar. Agah olun və bilin ki, biz itaət edir və özümüzdən başlamırıq, tabe olur və bidət qoymuruq. Biz Peyğəmbər (s)-in hədislərinə istinad edir və yolumuzu azmırıq."

Qeyd etdiyimiz kimi, ikinci xəlifənin bəzi vaxtlar nəssin qarşısında öz rəyinə əməl etməsinə, bəzi yerlərdə isə dəlil olmadığına görə öz şəxsi rəy və nəzərini verməsinə baxmayaraq, çox vaxt Peyğəmbər (s)-in elminin qapısına–həzrət Əmirəl-möminin Əli (ə)-a müraciət edirdi. Peyğəmbər (s)-in aşkar şəkildə buyurduğu kimi, o, nübüvvət elminin xəzinəsi, ilahi hökmlərin varisi və qiyamət gününə qədər ümmətin ehtiyac duyduğu şeylərə alim idi. Ümmətin içərisində ondan bilikli bir adam yox idi. Buna görə də ikinci xəlifə tarixdə qeyd olunduğu kimi, onlarca yerdə Imam (ə)-ın dərin elmindən istifadə etmişdir. Onun dilinin əzbəri aşağıdakı cümlələr olmuşdur: "Qadınlar Əliyyibni Əbu Talib kimi ikinci bir şəxsi doğmaqda acizdirlər."

"Ilahi, məni elə bir müşküldə qoyma ki, orada Əbu Talibin oğlu olmamış olsun."

Indi isə nümunə üçün onlardan bir neçəsini qeyd edək:

1. Bir nəfər öz arvadından Ömərə şikayət edərək dedi ki, o, evlənəndən altı ay sonra uşaq doğmuşdur. Qadın da bunu qəbul edərək bildirirdi ki, əvvəllər heç kimlə əlaqədə olmayıb. Xəlifə hökm verdi ki, gərək arvad daş-qalaq edilsin. Lakin Imam (ə) bu cəza tədbirinin icra olunmasına mane oldu və dedi ki, Quranın nəzərincə qadın altı aylıq uşaq doğa bilər. Çünki hamiləlik və südəmərlik dövrü otuz ay müəyyən edilmişdir.("Əhqaf" surəsi, ayə:15 ) Başqa bir ayədə isə təkcə südəmərlik dövrü iki il qeyd olunur.("Loğman" surəsi, ayə:14 ) Əgər otuz aydan iki ili çıxsaq, hamiləlik dövrü altı ay olar. Ömər Imam (ə)-ın məntiqini eşitdikdən sonra dedi: "Əgər Əli olmasaydı Ömər həlak olardı."

2. Ikinci xəlifənin təşkil etdiyi məhkəmədə beş nəfərin zina etdiyi isbat olundu. Xəlifə onların hamısının barəsində eyni qaydada hökm etdi, lakin Imam (ə) onun hökmünü düzgün hesab etmədi və buyurdu ki, gərək onların vəziyyətləri dərindən yoxlanılsın. Əgər onların vəziyyətləri müxtəlif olsa, təbii olaraq Allahın hökmü də müxtəlif olacaqdır. Yoxlanışdan sonra Imam (ə) buyurdu: Birinin boynu vurulmalı, ikincisi daş-qalaq edilməli, üçüncüsünə yüz və dördüncüsünə əlli şallaq vurulmalıdır, beşincisini isə tənbeh etmək lazımdır.

Xəlifə Imam (ə)-ın verdiyi hökmün müxtəlif olmasından təəccübləndi və səbəbini soruşdu. Imam buyurdu: "Birincisi zimmi (müsəlman ölkəsində yaşayan) kafirdir və kafirin də canı zimmə hökmlərinə əməl etdiyi vaxta qədər möhtərəmdir. Amma zimmə hökmlərini pozduqda onun cəzası qətldir. Ikincisi ərli arvadla zina etmişdir, islamda da onun cəzası daş-qalaq olunmaqdır. Üçüncüsü subay bir cavandır ki, özünü aludə etmişdir. Onun da cəzası yüz şallaqdır. Dördüncüsü bir qulamdır, onun da cəzası azad insanın cəzasının yarısı qədərdir. Beşincisi də dəlidir, gərək tənbeh olunsun."

Bu vaxt xəlifə dedi:–"Ey Əbəl-Həsən! Içərisində sən olmayan cəmiyyətdə heç vaxt olmayım!"

3. Bir qul ayağı zəncirli halda yol gedirdi. Iki nəfər o qulamın çəkisi haqqında mübahisə etdilər və hər biri dedi ki, kimin sözü düz olmasa, arvadı üç təlaq olsun (yəni boşansın). Onlar qulun sahibinin yanına gəlib dedilər ki, zənciri açsın, onu çəksinlər. O dedi:–"Mən onun çəkisindən agah deyiləm, həm də nəzir etmişəm ki, onu açmayım, açsam gərək onun ağırlığı qədər sədəqə verəm."

Məsələni xəlifəyə dedilər, o belə rəy verdi: "Indi ki, qulamın sahibi zənciri açmaqda üzürlüdür, gərək o iki şəxs öz arvadlarından ayrılsınlar."

Onlar xəlifədən xahiş etdi ki, şikayəti Əli (ə)-a desin. Imam (ə) buyurdu: "Zəncirin çəkisini bilmək çox asandır."

Sonra dedi, böyük bir teşt gətirdilər, qula da dedi ki, onun içində dayansın. Sonra Imam (ə) zənciri aşağı endirib ona bir ip bağladı, teşti su ilə doldurdu. Sonra zənciri sapla sudan tamamilə çıxana kimi qaldırdı, bu vaxt dedi ki, su əvvəlki səviyyəyə çatana kimi teşti dəmir qırıntıları ilə doldursunlar. Sonra buyurdu ki, dəmir qırıntılarını çəkin. Onların çəkisi elə zəncirin çəkisinə bərabərdir. Beləliklə də hər üç nəfərin vəzifəsi aydın oldu.

4. Səhrada olan bir qadın susuzluğa düşdü və susuzdan ölməmək üçün bir çobandan su istədi. Çoban bu şərtlə ona su verməyə razı oldu ki, o qadın özünü onun ixtiyarında qoysun. Ikinci xəlifə bu arvadın hökmü barəsində Əli (ə)-la məşvərət etdi. Həzrət buyurdu ki, arvad bu işə əl atanda müztərr (çarəsiz) idi və müztərr üçün heç bir hökm (cəza tədbiri) yoxdur. Nəql olunan bu və buna oxşar hadisələr Imam (ə)-ın Quran, hədis və bir sözlə bütün islam qanunlarına dərindən agah olduğunu göstərir. Halbuki xəlifə bu qanunlardan xəbərsiz idi.

5. Dəli bir arvad zina etmişdi. Xəlifə onu məhkum etdi, lakin Imam (ə) Peyğəmbər (s)-dən bir hədis nəql etməklə ona bəraət qazandırdı. O hədis budur: "Qələm (hökm) üç dəstə insandan götürülmüşdür ki, onlardan biri dəlidir (sağalana qədər)."

6. Hamilə bir qadın zina etdiyini etiraf etdi. Xəlifə əmr etdi ki, onu elə həmin halda daş-qalaq etsinlər. Imam (ə) bu cəza tədbirinin icra olunmasına mane oldu və buyurdu: "Sən onun özü barədə hökm verirsən, bətnində olan uşağa yox!"

7. Bəzi vaxtlar Imam (ə) psixoloji qaydalardan istifadə edərək çətin məsələləri həll edirdi. Bir arvad öz oğlunu atdı və onun anası olduğunu inkar etdi, həm də iddia etdi ki, o, hələ bakirədir. Cavan oğlan isə israr edirdi ki, bu qadın onun anasıdır. Xəlifə hökm verdi ki, cavan oğlana, yalan danışdığına görə şallaq vursunlar. Imam (ə) əhvalatdan xəbərdar olduqda arvaddan və onun qohum-əqrəbasından icazə aldı ki, o arvadı istədiyi şəxsə ərə versin, onlar da Əli (ə)-ı vəkil etdilər. Imam (ə) üzünü oğlana tutub dedi:–"Mən bu qadını sənə nikah edirəm, onun mehriyyəsi 480 dirhəmdir."

Sonra içində elə o miqdarda pul olan kisəni arvadın qarşısına qoydu və oğlana dedi:–"Bu arvadın əlindən tut və üz-gözündə evlənmək nişanəsi olmadan bir daha mənim yanıma gəlmə!" Arvad bu sözü eşidən kimi dedi:–"Allaha pənah, Allaha pənah!! Bu işin nəticəsi oddur! Allaha and olsun, bu mənim oğlumdur."

Sonra isə oğlunu nə üçün inkar etdiyini boynuna aldı.

Imam (ə)-ın xəlifələrə etdiyi elmi kömək və məsləhətləri təkcə Əbu Bəkr və Ömərin xilafəti dövrü ilə bitmir. O həzrət dinin himayəçisi və dinə can yandıran bir şəxs kimi müxtəlif xilafət dövrlərində islam və müsəlmanların elmi və siyasi ehtiyaclarını lazımınca təmin edirdi. Üçüncü xəlifə də həmişə Əli (ə)-ın dahiyanə göstərişlərindən və dərin zəkasından, dəyərli fikir və mələhətlərindən bəhrələnirdi. Osmanın Imam (ə)-ın fikirlərindən istifadə etməsi çox da qəribə deyildi, təəccüblüsü budur ki, Müaviyə də Imam (ə)-a qarşı olan dərin kin və ədavəti ilə belə, çətin elmi məsələlərdə və müşküllərdə o həzrətdən kömək istəyirdi. O, bəzilərini tanınmaz halda Imam (ə)-ın hüzuruna göndərirdi ki, suallarının cavabını öyrənsin. Məsələn, bəzən Roma valisi Müaviyədən bəzi məsələləri soruşur və onların cavabını istəyirdi. Müaviyə öz heysiyyətini qorumaq üçün (çünki o, özünü müsəlmanların xəlifəsi kimi tanıtdırırdı) bəzi adamları Əli (ə)-ın yanına göndərirdi ki, cavabı müəyyən bir yolla Imamdan öyrənib Müaviyəyə çatdırsın. Burada üçüncü xəlifənin və Müaviyənin Imam (ə)-a müraciət etmələrindən bir neçə nümunəni qeyd edirik:

1. Islamda qadın hüquqlarından biri budur ki, əgər kişi öz arvadını boşasa və iddəsi qurtarmamış kişi ölsə, iddə vaxtı qurtarmamış və ailə münasibətləri bərqərarmış kimi, arvad digər vərəsələr kimi öz ərindən irs aparır. Osmanın xilafəti dövründə bir nəfərin iki arvadı var idi: Biri ənsardan, digəri Bəni-Haşimdən. Bir kün kişi ənsardan olan arvadını boşadı və bir müddətdən sonra öldü. Ənsardan olan arvad xəlifənin yanına gedib dedi:–"Hələ mənim iddə vaxtım tamam olmamışdır, mən öz mirasımı istəyirəm."

Osman hökm verməkdə aciz qaldı və hadisəni Imam (ə)-a xəbər verdi. Həzrət buyurdu: "Əgər ənsardan olan arvad ərinin ölümündən sonra üç dəfə pak olmadığına dair and içsə, onda öz ərindən irs apara bilər."

Osman Bəni-Haşimdən olan arvada dedi:–"Bu qəzavət əmioğlun Əliyə aiddir və mənim bu barədə heç bir hökmüm yoxdur." O dedi:–"Mən Əlinin qəzavətinə razıyam. O and içsin və irs aparsın."

2-Həcc, yaxud ümrə fərizəsini yerinə yetirmək üçün ehram bağlayan bir kişi quruda yaşayan heyvanı ovlaya bilməz.

Qurani-Kərim buyurur:

"Ehramda olduğunuz halda quruda yaşayan heyvanları ovlamaq sizə haramdır."("Maidə" surəsi, ayə:96 )

Amma "ehramda olmayan bir adam bir heyvan ovlayarsa, ehramda olan şəxs o heyvanın ətindən istifadə edə bilərmi?" - deyəi verilən sualda üçüncü xəlifə Əli (ə)-ın göstərişinə itaət etdi. Əvvəlcə xəlifə belə hesab edirdi ki, ehramda olan şəxs ehramda olmayan şəxsin ovladığı heyvanın ətindən istifadə edə bilər. Təsadüfən onun özü də ehram halında idi və onun üçün belə bir xörək hazırlayanların dəvətini qəbul etmək istəyirdi, lakin Imam (ə)-ın müxalifəti ilə qarşılaşanda öz fikrindən döndü. Əli (ə) Peyğəmbər (s)-dən bir hadisə nəql edərək onu qane etdi. Hadisə belə olmuşdu: Peyğəmbər (s) ehram halında olanda onun üçün buna oxşar xörək gətirdilər. Həzrət buyurdu: "Biz ehram halındayıq. Bu xörəyi ehram halında olmayan bir adama verin."

Imam (ə) bu hadisəni nəql etdikdə on iki nəfər də onun sözünü təsdiq edərək şəhadət verdilər. Sonra Əli (ə) əlavə etdi: "Rəsuli-Əkrəm (s) təkcə belə əti deyil, ovlanmış quşların yumurtasını da yeməyi nəhy etmişdi."

3. Islamın danılmaz əqidələrindən biri ölümündən sonra kafirə əzab verilməsidir. Osmanın xilafəti dövründə bir nəfər bu əqidəyə etiraz edərək bir kafirin kəllə sümüyünü qəbirdən çıxarıb xəlifənin yanına apardı və dedi:–"Əgər kafir öləndən sonra odda yanırsa, onda bu kəllə sümüyü isti olmalıdır, halbuki mən əlimi ona vururam və heç bir istilik hiss etmirəm!"

Xəlifə cavab verməkdə aciz qaldı və Əli (ə)-ın ardınca adam göndərdi. Imam (ə) bir səhnə yaratmaqla etiraz edən şəxsə münasib bir cavab verdi. Buyurdu ki, ona çaxmaqdaşı gətirsinlər. Onu bir-birinə vurdu və qığılcım yarandı. Sonra buyurdu: "Daş və dəmirə əlimizi vururuq, amma istilik hiss etmirik, halbuki, hər ikisində elə bir hərarət (enerji) var ki, biz onu yalnız xüsusi şəraitdə hiss edirik. Kafirin qəbirdəki əzabının da bu cür olmasının nə eybi vardır?!"

Xəlifə Imamın cavabından xoşhal oldu və dedi:–"Əgər Əli olmasaydı, Osman həlak olardı."

Indi isə Müaviyənin Əli (ə)-a etdiyi müraciətlərdən bir neçəsini qeyd edək: Islam tarixçiləri Müaviyənin Əli (ə)-dan birbaşa deyil, müəyyən vasitələrlə kömək istəyərək xəcalətini Imam (ə)-ın elmi vasitəsi ilə aradan qaldırdığı yerlərdən yeddisini qeyd etmişlər.

Üzeyrə deyir: Bir kişi Müaviyədən bir məsələ soruşdu. Müaviyə dedi:–Bunu Əlidən soruş.

Kişi dedi:–Ondan yox, elə səndən soruşmaq istəyirəm.

Müaviyə dedi:–Peyğəmbər buyurmuşdur: "Əlinin mənimlə münasibəti Harunun Musa ilə olan münasibəti kimidir. Bir fərqlə ki, məndən sonra heç bir peyğəmbər yoxdur." Nə üçün belə bir adamdan soruşmaq istəmirsən?! Ömər də özünün çətin məsələlərini onunla həll edirdi.

Imam (ə)-ın şəhid olması xəbəri Müaviyəyə çatanda dedi:–"Elm və fiqh öldü." Müaviyənin qardaşı dedi:–"Gərək bir daha Şam əhli bu sözü səndən eşitməsin!"

Indi isə Müaviyənin Əli (ə)-dan kömək istədiyi məsələləri qeyd edirik:

1. Uzun müddət qəbirləri açıb kəfən aparmağı adət edən adamın hökmü.

2. Birini öldürən, sonra isə onu, arvadı ilə zina edərkən öldürdüyünü iddia edən bir nəfərin hökmü.

3. Iki nəfərin bir paltar üstündə mübahisə etməsi. Belə ki, onların biri iki şahid gətirdi ki, paltar onun öz malıdır, digəri isə iddia edirdi ki, onu tanınmaz bir şəxsdən almışdır.

4. Bir nəfər bir qızla evlənmişdi, amma qızın atası onun yerinə başqa qızını bəy evinə göndərmişdi.

5. Roma valisi Müaviyədən kəhkəşanlar, doqquzuncu bürc, göy qurşağı və s. barədə olan bir sıra suallar soruşdu. O, tanınmaz bir adamı Iraqa göndərdi ki, sualların cavabını Əli (ə)-dan öyrənsin.

6. Roma valisi qeyd olunan sualların oxşarını yenidən Müaviyədən soruşdu, vergi verməyi özünün o suallardan düzgün cavab almağı ilə şərtləndirdi.

7. Üçüncü dəfə olaraq Romadan Müaviyəyə bir sual gəldi və onun cavabını istədi. Əmr-As bir hiylə ilə onların cavabını Əli (ə)-dan öyrəndi.