 AYƏ 20: يُصْهَرُ بِهِ مَا فِي بُطُونِهِمْ وَالْجُلُودُ "Həmin qaynar maye ilə içlərində və çöllərində olan əridilər.” وَلَهُم مَّقَامِعُ مِنْ حَدِيدٍ كُلَّمَا أَرَادُوا أَن يَخْرُجُوا مِنْهَا مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيهَا وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ "Onlar üçün dəmirdən gürzlər var. Nə vaxt cəhənnəm və onun qüssəsindən uzaqlaşmaq istəsələr, onlarla (gürzlərlə) qaytarılarlar. (Onlara deyilər:) Dadın yandırıcı əzabı.” Bildirişlər 1. Cəhənnəm odu həm çölü, həm də içi yandırır. 2. Cəhənnəm əhli qurtulmaq üçün çabalayır. Amma onların bütün təlaşları nəticəsizdir. 3. Ruhi əzab cəhənnəm odundan daha dərdlidir. 4. Cəhənnəm əzabı əbədidir. 5. Cəhənnəm əhli alçaldılar və məzəmmət edilər. AYƏ 23: إِنَّ اللَّهَ يُدْخِلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤًا وَلِبَاسُهُمْ فِيهَا حَرِيرٌ "Şübhəsiz, Allah iman gətirib saleh işlər görənləri altından çaylar axan bağlara daxil edər. Orada qızıl və mirvari qolbağılarla bəzənərlər, libasları ipəkdən olar.” Bildirişlər 1. Ən üstün şadlıq və əyləncə yolu təbiətdən istifadədir. 2. Xəbərdarlıqla yanaşı ümid və müjdə də vermək lazımdır. 3. Quranın gözəlliklərindən biri də ondakı xəbərdarlıqlarla müjdələr arasında tənasüb olmasıdır. 4. Çılpaqlıq dəyər, mədəniyyət deyil. Behişt əhlinin də libası var. 5. Allah məhrumiyyətlərin əvəzini verir. Dünya həyatında kişilərə haram olan ipək libas və qızıl axirətdə onlar üçün zinət olasıdır. 6. Sözlərin və cümlələrin gözəlliyi və ölçüsü bir növ fəsahətdir. وَهُدُوا إِلَى الطَّيِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَهُدُوا إِلَى صِرَاطِ الْحَمِيدِ "(Behişt əhli) pak sözlərə yönəldilər, sitayişə layiq olan Allahın yoluna sövq olunar.” Bildirişlər 1. Behiştdə maddi nemətlərlə yanaşı mənəvi nemətlər də var. 2. Ürəyəyatan danışıq behişt əhlinin hədiyyəsidir. 3. Allah yolu ilə hərəkət üçün zahirdə və batində bəzənmək lazımdır. 4. Ən üstün kam xoş aqibətdir. إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِي جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاءً الْعَاكِفُ فِيهِ وَالْبَادِ وَمَن يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحَادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ "Həqiqətən, küfr edənlərə, (möminləri) Allah yolundan, bütün xalq, Məkkə sakinləri və bədəvilər üçün bərabər qərar verdiyimiz Məscidül-Həramdan döndərənlərə, orada zülm etmək istəyənlərə ağrılı əzabı daddırarıq.” Nöqtələr İmam Sadiq (ə) ayə ilə bağlı buyurur: "Məscidül-həramda Allahdan qeyrisinə pərəstiş edən və həmin müqəddəs məkana övliyalardan başqasını hami sayan kəs zülm və küfrə uğramışdır.” Bildirişlər 1. Puç əqidə insanı pis əmələ sürükləyir. 2. Adi günahlar böyük günahlar üçün müqəddimə olur. 3. Dini mərkəzlər azğınların gözünün tikanıdır. 4. Məkkə qanunları onun əsil sahibi tərəfindən müəyyənləşdirilməlidir. 5. Məscidül-Həram beynəlmiləl bir məntəqədir. Bu müqəddəs məkan göylər və okeanlar kimi hansısa fərdə, ölkəyə, hökumətə məxsus deyil. 6. Allah azğınları hökmən cəzalandırasıdır. Heç bir kafir və sitəmkar ilahi əzabdan amanda deyil. 7. Ayrı-ayrı məkanlar bir-birindən fərqlənir. (Məscidül-Həram hamı üçün əmin-aman mərkəzi olmalıdır.) 8. Bilərəkdən, zülm məqsədi ilə baş verən günah bilmədən baş verən günahdan fərqlənir. Küfr istəyi üçün cəza nəzərdə tutulur. 9. Müqəddəsliklərin, məzhəbi mərkəzlərin təhqiri üçün cəza müəyyənləşdirilmişdir. وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَن لَّا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ "(Xatırla,) bir zaman Kəbə məkanını İbrahim üçün hazırladıq. (Ona dedik:) Mənə heç bir şərik qoşma, evimi təvaf, (ibadət üçün) qiyam, rüku və səcdə edənlər üçün pak saxla.” Bildirişlər 1. Kəbə və İbrahimin macərası unudulmaz bir həqiqətdir. 2. Hər birimiz ilahi tövfiqə ehtiyaclıyıq. 3. Müqəddəs məkanlar müqəddəs fərdlərin ixtiyarında olmalıdır. 4. Bəşəriyyət lap qədimdən Kəbə evi ilə tanışdır. 5. Allaha hansısa şəkildə şərik qoşmaq yolverilməzdir. 6. Əvvəlcə içdən, sonra çöldən paklanmaq! 7. Məscidə xidmət ibrahimsayağı iftixardır. 8. Özünütərbiyə kifayət deyil, xalqa xidmət də lazımdır. 9. Allaha aid istənilən bir yer müqəddəsdir və bu yerə hamı ehtiram göstərməlidir. 10. İbadət mərkəzi pak olmalıdır. 11. Namaz və namazqılan şəxs o qədər əzizdir ki, hətta İbrahim özü ibadət məkanına xidmət göstərməlidir. 12. İnsanların təvafı, (ibadət üçün) qiyamı və namazı Məscidül-Həramın haqqıdır. Amma təvafın savabı daha böyükdür. (Təvaf Kəbə evinin başına fırlanmaqla müşayiət olunan ibadətdir; Həccə gedənlər Kəbə ətrafında 7 dəfə dövrə vurur və bu əməl təvaf adlanır.) وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ "Xalq arasında Həcc harayı çək. Qoy onlar piyada və iti miniklərə süvari halda, istənilən uzaq yoldan sənin sorağına gəlsinlər.” Nöqtələr "Zamir” dedikdə piyi ərimiş, əzələləri möhkəmlənmiş çağ, iti heyvan nəzərdə tutulur. Belə heyvan sanki yarış üçün hazırlanmışdır. Həzrət Əli (ə) "Nəhcül-bəlağə”nin 28-ci xütbəsində buyurur: "Bu gün özünüzü çağ saxlayın ki, Qiyamətdə önə keçə biləsiniz.” Rəvayətdə oxuyuruq: "Həzrət İbrahim dedi: "Pərvərdigara! Sözümü kimsə eşitmir.” Allah-təala buyurdu: "Sən haray çək, mən xalqa çatdıraram.” Kəbə ziyarətçilərinin ilkin vəzifəsi ehram libası geymək və "ləbbəyk, əllahummə ləbbəyk” deməkdir. İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: "Bu sözlər İbrahimin dəvətinə cavabdır.” Həzrət Peyğəmbər (s) hicri 10-cu ildə Mədinədə göstəriş verdi ki, azançılar uca səslə xalqı Peyğəmbərlə (s) birlikdə Həccə dəvət etsinlər. Bildirişlər 1. Allah övliyalarının bugünki harayı gələcək nəsillərə təsir edir. 2. Peyğəmbərlər "əmr be mərufda”, yəni yaxşılığa dəvətdə öncül olmuşlar. 3. Həccə getmək övliyaların hüzuruna yetişməkdir. 4. Allah qeybdən, gələcəkdən xəbər verir. 5. İnsan öhdəsinə vəzifə götürdükdə müqəddimə üçün hazırlıq görməlidir. 6. Həccə piyada səfər süvari halda olan səfərdən üstündür. 7. Bir işdə eşq və istək olduqda növbəti mərhələdə imkanlar üzə çıxır. 8. Həcc yeganə ünvandır ki, daim dünyanın müxtəlif məntəqələrindən ona doğru hərəkətdə olanlar var. لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ "(İnsanlar hər tərəfdən Həccə axışırlar ki,) öz müxtəlif mənafelərinə şahid olsunlar, xüsusi Həcc günlərində onlara ruzi edilmiş dilsiz-ağızsız dördayaqlılara görə Allahı yad etsinlər. Onların ətindən yeyin, çarəsiz yoxsula yedirin.” Nöqtələr İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: "Xüsusi günlər dedikdə (qurbandan sonrakı) təşriq günləri, yəni zilhiccənin 11, 12 və 13-cü günləri nəzərdə tutulur.” İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: «Allahın zikri dedikdə, "Əllahu əkbər” və on beş namazdan sonraya aid məşhur bir duadakı cümlələr nəzərdə tutulur. Bu namazların birincisi qurban gününün zöhr (günorta) namazıdır.» İmam Kazim (ə) bir şəxsin sualına cavab olaraq buyurdu: "Məkkə qurbanlığının dərisi sallaqxanaya muzd verilə bilər. Çünki yalnız yeməli hissə istifadə olunur və ya fəqirə verilir. Dəri isə yeməli deyil.” Həccin siması haqqında bunları deyə bilərik: –Həcc ümumi bir səfərbərlik, müvəhhidlərin (təkallahçıların) manevridir. –Həcc eşq və bəndəliyin gözəl çöhrəsidir. –Həcc İbrahim (ə), İsmail (ə), Məhəmməd (s) kimi peyğəmbərlərin xatirələrini və xidmətlərini əbədiləşdirməkdir. (Onların hər birinə Allahın salamı olsun!) –Həcc müsəlmanların beynəlmiləl yığıncaq mərkəzidir. –Həcc İslam dünyasının qarşılıqlı rabitə və məlumatlar mübadiləsi mərkəzidir. –Həcc müsəlmanlar üçün iqtisadi dayaq olur, on minlərlə müsəlmana iş yeri yaradılır. –Həcc İslam təbliğatı, İslama qarşı qurğuların ifşası, məzlumların himayəsi, kafirlərə nifrət və onların qəlbində qorxu yaradılması üçün ən üstün fürsətdir. –Həcc tövbə, ölüm və məadın xatırlanması, dünyəvi bağlılıqların qırılması, vəfat və məhşər səhrasının müşahidəsi, həzrət Mehdinin (ə) intizarı üçün ən münasib fürsətdir. Bildirişlər 1. Müsəlmanlar maddi və mənəvi mənafelər əldə etmək üçün Həcc səhnəsində iştirak etməlidir. 2. Həccin mahiyyəti o qədər mühümdür ki, bu mənafeni əldə etmək üçün dünyanın ən uzaq nöqtələrindən yola çıxmağa dəyər. 3. Allah əmrlərinin icrası, Həcdə ilahi niyyətə malik olmaq müxtəlif nemətlərdən bəhrələnməklə zidd deyil. 4. İlahi göstərişlər insanların öz xeyrinədir. 5. Həcdə həm dünyəvi, həm də üxrəvi (axirətə aid) faydalar var. İmam Sadiq (ə) buyurur: "Ayədə mənafe deyərkən dünya və axirət mənafesi nəzərdə tutulmuşdur.” 6. İbadətin fəlsəfəsi Allahın yada salınmasıdır. Namaz da eyni mahiyyət daşıyır. 7. Zaman ünsürü duanın qəbuluna təsir göstərir. (İslami ibadətlərin xüsusi vaxt bölgüsü var) 8. Dördayaqlılar, onların insan qarşısında təslimçiliyi və qurban kəsilməsi bəşəriyyətə verilmiş ilahi nemətlərdəndir. 9. Ziyarətçilər özləri də qurban ətindən istifadə edə bilər. (Cahiliyyət dövründə isə ziyarətçi öz qurbanlığından istifadə edə bilməzdi.) 10. Həcdə iştirak və ondan bəhrələnmə yoxsulluğun aradan qaldırılması ilə müşayiət olunmalıdır. 11. Varlıların həcdə iştirakı onlara yoxsulları unutdurmamalıdır. ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ "(Allah evinin ziyarətçiləri qurban günü qurbanlıq edib) sonra öz bulaşıqlıqlarını təmizləsinlər, nəzirlərinə vəfa qılsınlar, qədim və azad evi (Kəbəni) təvaf etsinlər.” Nöqtələr "Təfəs” sözü çirk, tük, dırnaq, bığ mənalarını bildirir. "Summəl-yəqzu təfəsəhum”, yəni dırnaq və tükdən kəsməklə ehram halından çıxın, sonra Həcc əməllərinin davamı üçün Kəbə evini təvaf edin. Qurban bayramı günü Mina torpağında Allah evinin ziyarətçiləri üçün üç əməl vacibdir: 1. Şeytana yeddi daş vurmaq; 2. Ötən ayədə haqqında danışılan qurbanlıq; 3. Hazırkı ayədə qeyd olunduğu kimi başı qırxmaq, saç və ya dırnaqdan qısaltmaq. İmam Baqir (ə) buyurur: "Kəbənin nə sakini, nə də sahibi var. Bu ev azad bir evdir.” Bildirişlər 1. Təmizlik namaz kimi bəzi ibadətlərdə giriş şərti, Həcc kimi bəzi ibadətlərdə əsas şərt, Quran qiraəti kimi ibadətlərdə isə kamillik şərti sayılır. 2. Təmizliyin qorunması sadəcə bir tövsiyə yox, ciddi tapşırıqdır. 3. Bulaşıqlığı yaradan insan özüdür. Mənafelər isə insan üçün müəyyənləşdirilmiş ilahi mərhəmətlidir. 4. Müqəddəs və azad bir ev ətrafında təvaf üçün bulaşıqlıqlardan və öhdəçiliklərdən azad olmaq lazımdır. 5. Nəzri yerinə yetirmək vacibdir. 6. Qədimlik bir dəyər sayıla bilər. ("Ətiq” dedikdə qədimlik, "ətiqə” dedikdə isə qədim əşya nəzərdə tutulur.) 7. Allahın evi kimsənin mülkü deyil. ذَلِكَ وَمَن يُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ عِندَ رَبِّهِ وَأُحِلَّتْ لَكُمُ الْأَنْعَامُ إِلَّا مَا يُتْلَى عَلَيْكُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ "Budur (həcc əməlləri). Allahın möhtərəm saydığını əziz tutmaq, şübhəsiz, Rəbbinin yanında hər kəs üçün daha yaxşıdır. Sizə deyilənlər istisna olmaqla, dördayaqlılar halal edilmişdir. Bütlərin çirkinliyindən uzaq olun, batil sözlərdən çəkinin.” Nöqtələr "Qəvləz-zur”, yəni "batil söz” təbiri üçün bir sıra nümunələr göstərilmişdir: yalan, nahaq şəhadət, ğina (haram musiqi). "Hurumatillah”, yəni «Allahın hörmətli saydıqları» təbiri üçün Allahın qanunları, Allahın kitabı, Peyğəmbər Əhli-beyti (ə) nümunə olaraq göstərilmişdir. Bütün sadalananların hörmətini saxlamaq zəruridir. Yalan şahidlik Allaha şirk cərgəsində dayanır və "qovləz-zur” nümunəsi olaraq böyük günah kimi tanıtdırılır. Bildirişlər 1. Allahın möhtərəm saydığını əziz tutaq (ilahi göstərişləri ehtiram və əzəmətlə xatırlayaq, onları şadlıq və həssaslıqla yerinə yetirək). 2. İlahi qanunlara və müqəddəsliklərə hörmət öz xeyrimizədir. Bu hörmətə görə Allah mükafat vəd edir. 3. Vəhyə əsaslanan xüsusi bir dəlil olmasa, dördayaqlı heyvan halal sayılır. 4. Bütpərəstlik çirkaba batmaqdır. (İslamdan öncə həcc və qurbanlıq mərasimləri şirk və bütpərəstliyə bulaşmışdı.) | 
