 AYƏ 75: قُلْ مَن كَانَ فِي الضَّلَالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمَنُ مَدًّا حَتَّى إِذَا رَأَوْا مَا يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذَابَ وَإِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَّكَانًا وَأَضْعَفُ جُندًا "De ki, Rəhman Allah yolunu azan kəsə (Öz sünnəsi əsasında) vəd olunmuş, (dünyada) əzab və ya qiyaməti eşidib-görənədək möhlət verib yardım göstərir. (Həmin gün) kimin yerinin daha pis və kimin qoşununun daha aciz olduğunu biləcəklər.” Nöqtələr "Mədd” və "imdad” sözləri eyni bir mənanı bildirir. Amma Rağibin nəzərincə, adətən, imdad sözü bəyənilmiş və sevilən iş haqqında, "mədd” sözü isə bəyənilməmiş və ikrah doğuran iş haqqında işlədilir. Allah-təala şərr yol seçənlərə möhlət verir. Möhlət verilməsində məqsəd budur ki, həmin şəxslər tövbə edə bilsinlər və ya onların nəslindən saleh övladlar ərsəyə gəlsinlər. Əlbəttə ki, bəzi azğınlar bu ilahi möhlətdən sui-istifadə edib daha çox günaha batır və öz əzablarını artırırlar.("Təfsire-Əl-mizan”. ) Haqqın lütfü sənə edəsi yardım, Batarsan kənara atsan bir addım. İmam Sadiq (ə) "iza rəəv ma yuədun” cümləsi haqqında buyurur: "Burada həzrət Mehdinin (ə) zühuru vəd olunur. "Şərrun məkanən”, yəni Mehdinin (ə) qiyam günü məlum olacaq ki, kimin mövqeyi xoşagəlməz və zəifdir.("Təfsire-nurus-səqəleyn”.) Bildirişlər 1. Allahın sünnəsində bütün insanların hərəkət və inkişafı üçün zəmin hazırlanması nəzərdə tutulur. Bununla belə, azğınlıq yolunu tutan insana bir müddət möhlət verilir. Həmin şəxs doğru yolu seçdikdə Allah ona yardımını artırır. 2. İnsana verilən möhlət və göstərilən yardım ilahi rəhmətdən qaynaqlanır. 3. Kafirlər dəfələrlə əzabla hədələnsələr də, nəticə çıxarmırdılar. 4. Yolunu azanların bəzisini Allah həm dünya, həm də axirətdə, bəzisini isə yalnız axirətdə cəzalandırır. 5. Ölüm anında məqam və mövqe, yaxınlar və çoxluq kara gəlmir. 6. Qiyamət həqiqətlərin zühuru, kəşf və şəhadət günüdür. وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَّرَدًّا "Allah hidayət olanların (doğru yolu tutanların) hidayətini artırar. Rəbbinin yanında davamlı yaxşılıqların savabı daha üstün və xoş aqibətdir.” Nöqtələr "Mərədd” dedikdə aqibət və mənfəət mənaları anlaşılır. "Səvab” sözü əməlin əvəzi mənasını bildirir. Bu əvəz xeyir və şər ola bilər. Amma adətən xeyir mənasında işlədilir.(Təfsire-Qummi”, c. 2, s. 53. ) Ötən ayədə oxuduq ki, azğınlar daha çox azğınlığa uğrayar. Bu ayədə isə doğru yol tutanların daha çox hidayət və nuraniyyətə çatması bildirilir. Bəzi rəvayətlərdə bildirilir: "Davamlı yaxşılıqlar” dedikdə "sübhanəllahi vəlhəmdulillahi vəla ilahə illəllahu vəllahu əkbər” zikri nəzərdə tutulur.("Fatir”, 14. ) Bildirişlər 1. Hidayətin mərhələ və dərəcələri var. 2. Saleh əməllər Allah yanında qorunur. 3. Yaxşı işlər üçün tovfiq (yardım) ilahi hidayət sayəsində əldə olunur. 4. Allahın Öz Peyğəmbərinə (s) xüsusi diqqəti var. 5. Mükafat və cəza ilahi rübubiyyət şənindəndir. 6. Yaxşı iş xoş aqibət rəmzidir. أَفَرَأَيْتَ الَّذِي كَفَرَ بِآيَاتِنَا وَقَالَ لَأُوتَيَنَّ مَالًا وَوَلَدًا "Ayələrimizi inkar edib, «hökmən mənə mal və övlad veriləcək» deyən kəsi gördünmü?!” أَطَّلَعَ الْغَيْبَ أَمِ اتَّخَذَ عِندَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا "(Yoxsa düşünür ki,) qeybdən agahdır və ya Rəhmandan bir əhd almışdır?” كَلَّا سَنَكْتُبُ مَا يَقُولُ وَنَمُدُّ لَهُ مِنَ الْعَذَابِ مَدًّا "Əsla belə deyil, tezliklə hər nə desə yazarıq və ona həmişəlik əzab verərik.” وَنَرِثُهُ مَا يَقُولُ وَيَأْتِينَا فَرْدًا "(Mal və övladdan) nə qədər dəm vursa da, Biz varis olacağıq və o, yanımıza tək-tənha gələcək.” Nöqtələr İmam Baqir (ə) "Ayələrimizi inkar edən” cümləsi ilə bağlı buyurur: "As ibn Vaqil Xəbbaba borclu idi. Xəbbab borcunu almaq üçün onun yanına gəldiyi vaxt As dedi: "Behiştdə qızıl, gümüş, ipək olduğuna inanmırsınızmı?” Xəbbab dedi: "Bəli.” As dedi: "Elə isə, vədimiz qaldı behiştə. And içirəm ki, behiştdə sizin verdiyinizdən də üstününü alacaqsınız.("Təfsire-Safi) Bildirişlər 1. Allahdan üz çevirib var-dövlətə və övlada sığınmaq təəccüb doğurur. 2. Kafir inkişaf üçün dini maneə, küfrü kömək sayır. 3. Kafirlər arasında var-dövlət və övlad dəyər ölçüsüdür. (Kafir məntiq və xəbərdarlıq qarşısında əlində olanlarla başını qatır.) 4. Yanlış düşüncəli varlıların iç üzünü açın ki, cəmiyyətə nümunə olmasınlar. 5. Allah kimsə ilə müqavilə imzalamamışdır. 6. Allah Öz əhdini pozmasa da, kafirlərin Allahla heç bir əhdi yoxdur. 7. Batil düşüncələri qətiyyətlə aradan qaldırın. 8. İnsanın rəftar və danışığı ilahi divanda qeydə alınır. 9. Hər bir danışıq və əməl üçün müəyyən möhlət var. İnsan peşman olub tövbə edə bilər. Bu müddət başa çatdıqdan sonra isə hər şey qeydə alınır. (Rəvayətlərdə bildirilir ki, insandan pis bir iş baş verdikdə mələklər bir müddət qeydə almır. Həmin şəxs peşman olmadıqda möhlət başa çatır və hər şey qeydə götürülür.) 10. Deyilən söz elmi əsasa malik olmalıdır. Çünki insan ağzından çıxan sözlərin məsuliyyətini daşıyır. 11. İnsan qiyamət günü onu küfr və təkəbbürə sövq edən var-dövlət və övladları boşlayır, Allah hüzurunda tək-tənha dayanır. وَاتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لِّيَكُونُوا لَهُمْ عِزًّا "Bir Allah əvəzinə (yalançı) tanrılar seçdilər ki, bu yolla izzətə çatsınlar.” كَلَّا سَيَكْفُرُونَ بِعِبَادَتِهِمْ وَيَكُونُونَ عَلَيْهِمْ ضِدًّا "Heç vaxt (bu arzuya çatmazlar), tezliklə, məbudlar onların pərəstişini inkar edəcək və onlara müxalif çıxacaqlar.” Nöqtələr Əllamə Təbatəbai bildirir ki, "kəlla səyəkfurun” cümləsi iki cür təfsir olunur: a) Müşriklər öz ibadətlərini inkar edib bütlərə müxalif olacaqlar; b) Zalım güclər və bütlər müşriklərə şəfaət və izzət vermək əvəzinə, onlara qarşı qiyam qaldıracaqlar. Quranda bu mənanı təsdiqləyən başqa ayələr də var.("Təfsire-nümunə”. ) "Əziz” dedikdə bütün zərər və şərdən amanda olan qalib və nüfuzolunmaz nəzərdə tutulur. İmam Sadiq (ə) buyurur: "Alihə” dedikdə xalqın itaət edib izzət gözlədiyi rəislər nəzərdə tutulur.("Təfsire-nurus-səqəleyn”.)Zalım güc və şeytan kimi məbudların öz ardıcılları ilə müxalifliyi aydın məsələdir. Ola bilsin ki, daş, ağac və digər cansız bütlər qiyamət günü Allahın irdəsi ilə dilə gəlib onlara pərəstiş edən müşriklərə qarşı çıxsınlar.("Taha”, 120) İmam Sadiq (ə) ayə ilə bağlı buyurur: "Ayədə ibadət deyərkən səcdə və rüku nəzərdə tutulmamışdır. Bu ibadət tabeçilik mənasındadır. Bir məxluqa itaət etməklə günaha batan insanın itaəti bir növ pərəstişdir.("Nəhl”, 100.) Bildirişlər 1. İnsan fitrətində izzət istəyi var. Amma o, hədəfi düz seçmir, həqiqi izzət mənbəyinə üz tutmur. 2. Qiyamət yaxındır, buna inanaq. 3. Allah əvəzində yanlış olaraq insanın üz tutduğu şeylər onun ziddinə qiyam qaldıracaq. أَلَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّيَاطِينَ عَلَى الْكَافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا "Təhrik etsinlər deyə şeytanları kafirlərə doğru göndərdiyimizi görmədinmi?!” فَلَا تَعْجَلْ عَلَيْهِمْ إِنَّمَا نَعُدُّ لَهُمْ عَدًّا "Onlar üçün (əzaba düşsünlər deyə) tələsmə. Biz onlar üçün hesab aparırıq.” Nöqtələr "Əzz” sözündən şiddətli təhrik etmə və yerindən qoparma mənaları başa düşülür. "Əzzul-Qidr”, yəni qazan elə qaynadı ki, onun içindəkilər alt-üst oldu. Şeytanın iman əhli ilə rabitəsi sadədir. Huşyarlıq və tövbə ilə nəticələnir.("Təfsire-Safi”.) Amma şeytanın kafirlərlə rabitəsi hakim-məhkum rabitəsidir. Əlbəttə, bu ağalıq üçün kafir özü zəmin hazırlamışdır.("Kafi”, c. 8, s. 95.) Şeytanların Allah tərəfindən göndərilməsi dedikdə, onların başlı-başına buraxılmaları nəzərdə tutula bilər. Məsələn, itinə mane olmayan adam haqqında "itini buraxdı” deyirlər. "Təfsire-Qummi” də deyilir: "Şeytanları göndərdi” ayəsi xüms-zəkat ödəməyənlər haqqındadır. Allah belələrinin üzərinə zalım hakim və ya şeytan göndərir ki, xüms-zəkat olaraq ödəmədiklərini qeyri-ilahi yolla xərcləsinlər. İmam Sadiq (ə) buyurur: "İnsan ömrünün günlərini onun ata-anası da hesablaya bilər. Demək, "onların hesabını apararıq” cümləsi "onların çəkdikləri nəfəsi də hesablayarıq” mənasında anlaşılmalıdır.(Yasin”, 60, 61.) Bildirişlər 1. Allah küfr yolunu seçib şeytanın hakimiyyətini qəbul edənləri fəsada təşviq etmək üçün şeytanları onların sorağınca göndərir. (Kafirlərin cəzalarından biri şeytanın onlara hakimiyyətidir.) 2. Şeytan insanı həvəsləndirsə də, onu məcbur edə bilmir. 3. Şeytanın təhriki çox güclüdür. 4. Heç bir şey, hətta şeytanın vəsvəsələri Allahın iradəsindən xaric deyil. 5. Küfr şeytan təhriklərinin qəbulu səbəbidir. 6. Peyğəmbərlərin hadisələrdən xəbərdarlığı məhduddur. 7. Müxaliflərin küfr və düşmənçilikdəki inadkarlıqları geniş qəlbə malik Peyğəmbəri (s) əzab istəməyə vadar etdi. 8. İnsanlara möhlət vermək ilahi sünnə, qanundur. İlahi proqramlar nizamlı və tədricidir. Buna görə də kafirlərin məhvinə tələsməyək. 9. Öz əmr və qadağalarınızı, göstərişlərinizi əsaslı şəkildə bəyan edin. | 
