Həzrət Peyğəmbər (s) buyurmuşdur: "Yuxu üç qisimdir: Ya Allah tərəfindən müjdədir, ya şeytan tərəfindən qəm-qüssədir, ya da insanın gündəlik qayğıları ilə bağlıdır...”

Bəzi alimlər və psixoloqlar yuxunu insan həyatındakı çatışmazlıqların təsiri sayırlar. Onlar "ac toyuq yuxuda darı görər” məsəlinə istinad edirlər. Bəziləri isə yuxunu qorxunun təlqini sayırlar.

Bir məsəldə deyilir: "Dəvədən uzaqda yat ki, yuxunu qarışıq görməyəsən.” Bəziləri də yuxunu daxili meyillərin təzahürü sayır. Yuxuya münasibətlər müxtəlif olsa da, kimsə yuxunu bir hadisə kimi inkar etmir. Unutmamalıyıq ki, bütün yuxulara eyni cür yanaşmaq, onları eyni qaydada araşdırmaq olmaz.

Mərhum Əllamə Təbatəbai "Əl Mizan” təfsirində deyir: "Üç aləm mövcuddur: Təbiət aləmi, Misal aləmi, Əql aləmi. İnsan ruhu mücərrəd olduğundan yuxuda həmin iki aləmlə əlaqədə olur və öz istedadı həddində həqiqətləri dərk edir. Kamillikdə son dərəcəyə çatmamış ruh həqiqətləri başqa qəliblərdə müşahidə edir. Dünya həyatında şirdə şücaət, tülküdə hiylə, dağda ucalıq gördüyümüz kimi, yuxuda elmi nur, izdivacı libas, cəhaləti qaranlıq qəlibində müşahidə edirik.

Yuxu görən insanlar bir neçə dəstədir:

Birinci dəstədən olanların ruhu kamildir. Onlar yuxuya getdikdən sonra duaları Əql aləmi ilə əlaqədə olur. Digər dünyaya aid həqiqətləri saf və aydın dərk edirlər. Bu sayaq yuxuların təbirə ehtiyacı yoxdur.

İkinci dəstədən olanların ruhu orta haldadır. Onlar röya aləmində həqiqətləri dumanlı şəkildə müşahidə edirlər. Bu sayaq yuxuların təbirə ehtiyacı var.

Üçüncü dəstədən olanların ruhu o qədər dəyişkəndir ki, onların gördüyü yuxunun mənası yoxdur. Bu sayaq yuxular təbir olunmur.

Quranın müxtəlif surələrində bəzi gerçəkləşmiş yuxulara işarə olunur:

a) 11 ulduz, ayla günəşin Yusifə səcdə etməsi ilə bağlı yuxu; bu yuxu həzrət Yusifin qüdrətə çatması, qardaşlarının, ata-anasının onun qarşısında təvazösü kimi təbir olundu.

b) Yusifin zindandakı iki yoldaşının yuxusu; sonradan onlardan biri azad oldu, ikincisi isə edam edildi.

v) Misir padşahının yuxuda arıq və kök inək görməsi; bu yuxu bolluqdan sonra qıtlıq və quraqlıq kimi təbir olundu.

q) Peyğəmbərin (s) yuxuda müşrikləri azsaylı görməsi; nəticədə müşriklər məğlub oldular.

d) Peyğəmbər (s) yuxuda gördü ki, müsəlmanlar başları qırxılmış halda Məscidül-Hərama daxil oldular; bu yuxu Məkkənin fəthi və Allah evinin ziyarəti kimi təbir olundu.

j) Həzrət Musanın anasının yuxusu; o, körpəni sandığa qoyub suya atdı. "Taha” surəsinin bu hadisə ilə bağlı nazil olmuş 38-39-cu ayələrində vəhy deyərkən həmin yuxu nəzərdə tutulur.

z) Həzrət İbrahimin oğlu İsmailin zibhi ilə bağlı yuxusu.

Adi həyatda yuxunun həqiqətinə şahid oluruq. Bəziləri adi yolla əldə oluna bilməyən məlumatları yuxuda əldə edirlər.

Hacı Şeyx Abbas Quminin oğlu yuxuda atasını görür. Atası ona deyir: "Səndə əmanət bir kitab vardır. Onu sahibinə qaytar, qoy Bərzəxdə rahat olum.” Şeyxin oğlu yuxudan oyanıb atasının qeyd etdiyi əlamətlərə malik kitabı tapır. Evdən çıxmaq istədiyi vaxt kitab əlindən düşür və azca zədələnir. O, kitabı sahibinə qaytardığı vaxt heç nə demir. Növbəti gün atasını yuxuda görür və atası ona deyir: "Nə üçün ona demədin ki, kitab zədələnib. İstəsəydi ona zərəri ödəyərdin, ya da razılığını alardın.”

1. Övladlar atanın biliyinə və canıyananlığına etimad göstərməli, həyatla bağlı məsələlərdə ataları ilə məsləhətləşməlidirlər.

2. Atanı adı ilə çağırmayaq.

3. Ata-ana övladların problemlərinin həlli üçün ən yaxın şəxslərdir.

4. Atalar və övladlar bir-birinə müraciət edərkən səmimiyyət, mərhəmət və şəfqət nişanəsi olan sözlərdən istifadə etsinlər.

5. Valideynlər öz övladlarının yuxularına diqqətli olsunlar.

6. Həzrət Yusif öncə yuxu təbirini bilmirdi və öz yuxusunun təbiri üçün atasına müraciət etmişdi.

7. Bəzən yuxu həqiqəti əldə etmək üçün bir yol olur.

8. Yusifin öz qardaşlarını yuxuda ulduz surətində görməsi onların məqama çatmasını göstərir.

9. Yuxu dilində hər əşya bir həqiqəti göstərir. (Məsələn günəş atanın, ay ananın, ulduz qardaşın nişanəsidir)

10. Ay, günəş və ulduzları yuxuda görməsi Yusifin röyasının ecazkarlığındandır.

11. Allahın övliyalarının yuxusu həqiqətdir.

Bu ayədə "rəəytu”, yəni "gördüm” sözünü təkrarlanması xəyal kimi qəbul olunmaması üçündür.

12. Yusif yuxuda gördü ki, günəş, ay və ulduzlar şüurlu varlıqlar kimi ona səcdə edir.

13. Seçilmiş insanlar elə bir məqama çatırlar ki, başqaları üçün səcdə yeri olurlar.

14. Bəzən gəncdəki istedad özündən böyükləri təvazöyə sövq edir.

15. Əhvalatın yuxu ilə başlayıb təbirlə başa çatması dastan və ssenari yazılmasında ən üstün üsullardandır.

Ayə 5:

Həyat üsullarından biri sirr saxlamaqdır. Əgər müsəlmanlar bu ayəyə əməl etsəydilər, bir bu qədər xəttatlıq əsərləri, elmi mənbələr, sənət əsərləri yadellilərin muzeylərini bəzəməzdi. Eləcə də mütəxəssis, diplomat, səyyah adı ilə bizim mənbə və imkanlarımızdan xəbər tutmazdılar. Sadəlik və xəyanət səbəbindən bütün sirlərimiz daim qurğu qurmaq fikrində olan biganələrə faş oldu.

Həzrət Yusif öz yuxusunu qardaşlarından gizli atasına danışdı. Bu onun iti ağlının göstəricisi idi.

1. Qardaşlarınıza mehribancasına müraciət edin.

2. Ata-analar öz övladları ilə səmimi rabitə qurmalıdırlar ki, övladlar öz sözlərini onlara deyə bilsin.

3. Ailə mühitində və cəmiyyətdə mövcud olan həsəd təhlükəsindən övladlarımızı xəbərdar edək.

4. Övladlarımıza uşaq yaşlarından sirr saxlamağı öyrədək.

5. Biliklər və məlumatlar aşkar və gizli olmaqla iki hissəyə bölünməlidir.

6. Hər adamla hər söz danışmayın.

7. Fəsadın qarşısını almaq məqsədi ilə fəziləti gizlətmək gərəkli işdir.

8. Övladlardan birində istedad gördükdə bunu digər övladlara açıqlamayaq.

9. İti ağıllı və istedadlı fərdləri tanıtdırarkən ehtiyatlı olmaq lazımdır.

10. Əgər yuxu bəzən danışılası olmursa, insanın oyaq vaxtı gördüyü bir çox şeylər də danışılmamalıdır.

11. Həzrət Yəqubda yuxunu təbir etmək üçün bilik və vergi vardı.

12. Şeytan bəzən qulağın dibindədir.

13. Xəstəliyin qarşısını almaq onu müalicə etməkdən üstündür. (Yuxunu qardaşlara danışmamaq bir növ həsədin qarşısını almaqdır.)

14. Peyğəmbərlərin də ailəsində həsəd, hiylə kimi əxlaqa zidd xüsusiyyətlər görünmüşdür.

15. Həsəd üçün zəmin yaratmayın.

16. Həsəd insanın gözünü elə bağlayır ki, o hətta qohumluq haqlarını görə bilmir.

17. Yusifin qardaşları onun yuxusundan və gələcək məqamından xəbərsiz olduqları üçün pisliyə əl atdılar. Əgər xəbər tutsaydılar necə?!

18. Öngörənlik və gələcəyi nəzərə alma dəyərli sifətlərdəndir.

19. Sirlərin və bəzi məlumatların açıqlanması insana baha başa gələ bilər.

20. Bəzi sirlər o qədər mühümdür ki, onların faş olması bir və ya bir çox insanın həyatını təhlükəyə atır.

21. Mühüm və həssas məqamlarda təhlükəni öncədən xatırlamaq lazımdır.

22. Həzrət Yəqub övladlarının Yusifə qurğu qurduğuna əmin idi.

23. Mühüm məsələləri öncədən görmək üçün bəzən sui-zənnin və ya xislətlərin açıqlanmasının eybi yoxdur.

24. Valideyn övladlarının bir-birinə münasibətindən xəbərdar olmalıdır ki, ailəni yaxşı idarə edə bilsin.

25. Hiylə şeytani işdir.

26. Şeytan daxili zəminlərdən istifadə edərək bizə hakim olur. (Qardaşlar arasındakı həsəd şeytanın insana münasibətdə düşmənçiliyinin üzə çıxması üçün zəmindir).

27. İnsan peyğəmbər övladı olsa da şeytan onun düşmənidir.

28. İnsana uşaq vaxtından şeytanı tanıtdırmaq, onun planlarını açıqlamaq lazımdır.

Ayə 6:

Yuxu yozumu batinin və yuxunun gerçəkləşmə yolunun bəyanı mənasındadır. "Hədis” sözünün cəm forması olan "əhadis” sözü macəranın nəqlini bildirir. İnsan öz yuxusunu başqalarına nəql etdiyindən yuxu da hədis adlandırılmışdır.

Bu ayədə həzrət Yəqub Yusifin yuxusunu onun üçün təbir edir və gələcəkdən xəbər verir.

Ayədən zahirdə belə görünür ki, "Rəbbin bu sayaq səni seçər” cümləsini ya Allah, ya da həzrət Yəqub söyləyir. Çünki Yəqubun elmi Allah tərəfindəndir və düzgün bir öngörənlikdir. Həmin dövrdə Yusif peyğəmbər olmadığından Allahın ona bu cümlə ilə xitab etməsi tam məntiqidir.

1. Peyğəmbərlər Allahın seçilmişləridir.

2. Vücud gövhərinin parlaması üçün Yusif müxtəlif çətinliklərlə üzləşdi.

3. İnsanın dəyəri onun yaşında deyil. Yaşca kiçik olan bir şəxs uca dəyərlərə malik ola bilər. (Yusif öz qardaşlarından kiçik idi.)

4. Allahın övliyaları bir yuxu ilə insanların gələcəyini bilirlər.

5. Mühüm və həlledici bilikləri hər adama öyrətmək olmaz. Öncə layiqli insanları seçmək, sonra onları elmlə silahlandırmaq lazımdır.

6. Elm Allahın Öz övliyalarına olan ilk hədiyyəsidir.

7. Peyğəmbərlər Allahın bilavasitə şagirdləridirlər.

8. Yuxu təbiri Allahın insana əta etdiyi bacarıqlardandır.

9. Qeyblə rabitə yollarından biri yuxu yozumudur.

10. Yusifə öyrədilən elm də məhdud olmuşdur.

11. Nübuvvət və hökumət məqamı nemətlərin zirvəsidir.

12. Quran dilində əcdad ata hökmündədir.

13. Bir şəxsin elmi, tərbiyəsi və ləyaqəti həm də onun ailəsi, qohumları üçün bir nemətdir.

14. Yəqub ailəsinə nemətin tamamlanması Yusifin qardaşlarının xeyir aqibətini göstərir.

15. Peyğəmbərlər ilahi elm və hikmət əsasında seçilirlər.

Ayə 7:

Həzrət Yusifin əhvalatında bir çox ilahi qüdrət nişanələri nəzərə çarpır. Bu nişanələrin hər biri həqiqəti axtaranlar üçün ibrət və öyüddür. Bu nişanələri nəzərdən keçirək: Həzrət Yusifin sirli yuxusu; yuxu təbiri elmi; Yəqubun öz övladının gələcəyindən xəbərdar olması; quyuda olub zərər görməmək; quyunun dibi və zirvə; zindana düşmək və hakimiyyətə çatmaq; pak olmaq və günahda ittiham edilmək; ayrılıq və vüsal; bəndəlik və sultanlıq; günahdan qaçmaq üçün zindan; günahkar qardaşların dərhal bağışlanması.

Bu nişanələrlə yanaşı müəyyən suallar ünvanlamaq olar. Bu sualların hər birinə verilən cavab həyat yolunu işıqlandırır. Sualları nəzərdən keçirək:

1. Həsəd insanı qardaş qətlinə necə sürükləyir?

2. Bir xəyanətdə 10 nəfər necə həmrəy olur?

3. Yusif xəyanətkar qardaşlarını necə bağışlayır?

4. Necə olur ki, insan ona Allahı xatırladan zindanı günah ləzzətindən üstün tutur?

Bu surə elə bir vaxtda nazil oldu ki, İslam Peyğəmbəri (s) ciddi iqtisadi və ictimai mühasirədə idi. Bu əhvalat həzrət Peyğəmbərə (s) təsəlli verdi. Ona ürək-dirək verilirdi ki, yaxınlarının iman gətirməməsindən narahat olma, Yusifin qardaşları onu quyuya atdılar!

1. Əhvalatın bəyanından öncə dinləyicini eşidib ibrət götürməyə hazırlamaq lazımdır.

2. Həsəd ailə və qohumluq bağlarını da məhv edir.

3. Yusifin əhvalatının iki mehvəri var: Yusif və onun qardaşları. Hansı tərəfdən başlasaq, yenə də nəticəyə yetişirik.

4. Əhvalat bir olsa da onun ibrətamiz nöqtələri və dərsləri çoxdur.

5. Sual həqiqətə çatmaq yollarındandır.

6. Nə qədər ki, dinləməyə və öyrənməyə təşnə deyilik, Quran dərslərindən yetərincə faydalanmayacağıq.

7. Quranın xatırladığı əhvalatlar xalqın həyatı ilə bağlı suallara cavab verir.