 "RƏD” SURƏSİ (SURƏ: 13; CÜZ: 13; AYƏLƏRIN SAYI: 43) Məkkədə nazil olmuş bu surə 43 ayədən ibarətdir. Surənin 13-cü ayəsində göy gurultusu ("rəd”) haqqında danışıldığından surə bu adla adlandırılmışdır. Surədə Quranın əzəməti, tövhid, göylərin və yerin yaradılışı, ayın və günəşin tabe edilməsi, meyvələrin və otların yaranışı, məad və ilahi ədalət, xalqın məsuliyyəti, əhdə vəfa, sileyi-rəhm (yaxınlara ehsan), səbir və güzəşt, Allaha iman sayəsində həqiqi aramlıq əldə olunması, Peyğəmbərə (s) müxalif olanların acı aqibəti mövzularına yer verilmişdir. Bağışlayan və mehriban Allahın adı ilə Ayə 1: المر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ وَالَّذِي أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ الْحَقُّ وَلَـكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يُؤْمِنُونَ "Əlif, lam, mim, ra. O, (səmavi) kitabın ayələridir. Rəbbin tərəfindən sənə nazil olan haqdır. Amma xalqın çoxu iman gətirməz.” Bildirişlər 1. Quran olduqca əzəmətli bir kitabdır. 2. Səmavi kitab xalqın tərbiyəsi üçün nazil olmuşdur. 3. Quranda batilə yol yoxdur. 4. Quran çoxluq yox, haqlılıq mehvəridir. Xalqın əksərinin Qurana diqqətsizliyi və ona iman gətirməməsi bu kitabın batil olmasını göstərmir. 5. Xalqın əksəri haqpərəst deyil. 6. Rəhbər bilməlidir ki, xalqın çoxu ona iman gətirməz. Belə olsa, daha ciddi hazırlıqla bu məsələyə yanaşar. Ayə 2: اللّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأَجَلٍ مُّسَمًّى يُدَبِّرُ الأَمْرَ يُفَصِّلُ الآيَاتِ لَعَلَّكُم بِلِقَاء رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ "Səmaları görə bilməyəcəyiniz sütunlarla ucaldan, ərşə hakim olan, hər biri müəyyən zamanadək dövr edən günəşi və ayı tabe edən Allahdır. O, tədbir tökür, Öz ayələrini aşkar bəyan edir ki, bəlkə Rəbbinizlə görüşə əminliyə çatasınız.” Nöqtələr Quranda səmaların Allah tərəfindən saxlandığını bəyan edən bir sıra ayələr var. O cümlədən: "Həqiqətən Allah göyləri və yeri süqutdan hifz edir. Əgər süquta uğrasa, Ondan savay kimsə saxlaya bilməz” ; "Allah göylərin yerə süqutunun qarşısını alır.” Əllamə Təbatəbai "Əl-Mizan” təfsirində deyir: "Ayədəki "təfsil” sözü səma cisimləri və yerin parçalanmasını bildirir. İnsan bu sayaq parçalanmanı müşahidə etməklə qiyamət günü insanların dəstələrə bölünməsini anlayır. "Əmd” sözü "əmud” sözünün cəm forması olub sütunlar, dayaqlar mənasını bildirir. Həzrət Əlidən (ə) soruşulur ki, Allah-təala bütün məxluqun hesabını necə aparır? Həzrət buyurur: "Bütün məxluqata ruzi verdiyi kimi!” Bildirişlər 1. Göylər möhkəm dayaqlar üzərindədir. Bir şeyi görməmək həmin şeyin olmaması demək deyil. İmam Riza (ə) buyurur: "Sütunlar var, amma siz onları görmürsünüz.” 2. Günəş də hərəkətdədir. 3. Səma cisimləri üçün onların hərəkəti miqdarında vaxt bölgüsü aparılır. 4. Varlıq aləminə ilahi təqdir hakimdir. 5. Ayələri aydınlaşdırmaq Allah üçün çətin deyil. (İstər təşrii ayələr olsun, istərsə də təkvini). 6. Varlıq nizamı məqsədlidir. Məadsız, ölümdən sonrakı həyatsız yaranış mənasız olardı. 7. Məadın dəlili elə tövhidin dəlilidir. Yaradan, tədbir tökən Allah Qiyaməti də bərpa edəcək. Ayə 3: وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْهَارًا وَمِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ "Yeri döşəyən, onda dağlar və çaylar qərar verən, hər meyvədən cüt (erkək-dişi) halda müəyyənləşdirən Allah Odur. O, gündüzü gecə ilə örtər. Şübhəsiz, bu işdə düşünən insan üçün nişanələr var.” Nöqtələr Ötən ayə səmalar haqqında idi. Bu ayə isə yer və onun nemətləri haqqındadır. "Rəvasiyə” "rasiyə” sözünün cəm forması olub sübut mənasını bildirir. Bu səbəbdən də sabit və möhkəm dağlara "rəvasi” deyilmişdir. İstər "zövc”, istərsə də "zövcan” sözləri erkək və dişi mənasında işlənilir. Təbiətşünas alim Linney 18-ci əsrdə bitkilərin arasındakı "zövciyyət” qanununu”, yəni bitkilərin erkək-dişi olmasını kəşf etmişdir. Amma İslam 1400 il öncə həmin məsələni açıqlamışdır. Əlbəttə ki, insanlar hələ keçmişdə xurma kimi bitkilərin erkək-dişi olmasını bilirdi. Bütün bitki aləmində belə bir cütlüyün mövcudluğu isə ilk dəfə Quran tərəfindən elan olundu. Bitkilərdə erkək və dişi bəzən bir ağac və ya bir çiçəkdə, bəzən isə iki ağac və ya iki çiçəkdə olur. "Məddəl-ərzə” dedikdə olsun ki, torpağın su altından çıxması nəzərdə tutulur. Rəvayətlərdə bu məsələ "dəhvəl-ərz” adı ilə yada salınır. Bu ehtimal müasir dövrün elmi müddəalarına uyğundur. Torpaqla bağlı hazırkı elmi tədqiqatlar yerin öncə su altında olduğunu bildirir. Varlıq nizamı zövciyyət (cütlük) prinsipinə əsaslanır: bitkilərdə zövciyyət; heyvanlarda zövciyyət; insanda zövciyyət; hər şeydə zövciyyət. Bildirişlər 1. Yer hikmət və tədbir əsasında döşənmişdir. (Yerin genişliyi, onun üzərində dağların mövcudluğu tarazlığı saxlamış və insanların bəhrələnməsi üçün amil olmuşdur. Əgər bütün yer üzü hamar və ya dağlıq olsaydı, yaşamaq üçün şərait qalmazdı.) 2. Dağlar su ehtiyatı mənbəyi, çaylar suyun paylanma vasitəsidir. Həm dağlar, həm də çaylar insanların yer üzündə yaşaya bilməsi üçün zəmin yaradır. 3. Gecə və gündüzün ardıcıllığı və bir-birini əvəz etməsi həyat amilidir. (Əks təqdirdə ya yer üzü od tutub yanar, ya da soyuqdan donardı.) 4. Təbiət aləmi yataq otağı yox, dərs sinfidir. Ayə 4: وَفِي الأَرْضِ قِطَعٌ مُّتَجَاوِرَاتٌ وَجَنَّاتٌ مِّنْ أَعْنَابٍ وَزَرْعٌ وَنَخِيلٌ صِنْوَانٌ وَغَيْرُ صِنْوَانٍ يُسْقَى بِمَاء وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِي الأُكُلِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَعْقِلُونَ "Yer üzündə bir-birinə yaxın qitələr, hamısı eyni bir su ilə suvarılan, növbənöv üzümü olan bağlar, əkinəcəklər, oxşar və oxşar olmayan xurma bağları vardır. Yemək üçün bəzi meyvələri bəzilərindən üstün etdik. Həqiqətən, bunda düşünən insanlar üçün qəti dəlillər var.” Nöqtələr "Sinvan” dedikdə gövdədən ayrılan budaq nəzərdə tutulur. Həmin söz ayədə oxşar mənasını bildirir. Bildirişlər 1. Yer üzü bir-birinə qonşu qitələrdən ibarətdir. Hər bir qitənin özünəməxsus xüsusiyyətləri var. 2. Meyvələrin rəng, dad, ətir və forma baxımından müxtəlifliyi Allahın qüdrət nişanələrindəndir. 3. Allah meyvələri çeşidli qərar vermişdir, əks təqdirdə bir suyun dadı bir cürdür. 4. Qonşuluq eynilik dəlili deyil. Məhsuldarlıq üstünlük ölçüsüdür. 5. Adi insanlar çeşidli qidalarla yalnız qarnını doydursa, düşüncə sahibləri növbənöv nemətlərlə öz iman ruhlarını da gücləndirirlər. Ayə 5: وَإِن تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَئِذَا كُنَّا تُرَابًا أَئِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ أُوْلَـئِكَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِرَبِّهِمْ وَأُوْلَئِكَ الأَغْلاَلُ فِي أَعْنَاقِهِمْ وَأُوْلَـئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدونَ "Əgər təəccüb edirsənsə, təəccüblü onların sözləridir. (Deyirlər ki,) torpaq olduqdan sonra yenidənmi yaradılacağıq? Onlar Rəbbinə küfr edən kəslərdir. Onlardır boyunlarında zəncir olanlar, onlardır əbədi qalacaqları oda həmdəm olanlar.” Nöqtələr Ayədə Peyğəmbərə (s) xitabən buyurulur: "Xalqın peyğəmbərliyi inkar etməsinə təəccüblənmə. Çünki onlar Mənim qüdrətimə, ölüləri diriltməyimə də təəccüb edirlər, buna inanmırlar”. Məadı, ölümdən sonrakı həyatı inkar edənlər dəlil göstərmirlər, sadəcə, bu işi mümkünsüz sayırlar. Cavab olaraq, Quran ilahi ədalət və hikməti Qiyamət dəlili göstərməkdən əlavə, müxtəlif məqamlarda qiyaməti inkar edənlərə cavab vermişdir: Ayələrdən birində buyurulur: "Əgər siz Qiyamətin baş verməsinə şəkk edirsinizsə, öz ilkin yaranışınızı, sizi torpaq və nütfədən necə yaratdığımızı yada salın.” Digər bir ayədə buyurulur: "Ey peyğəmbər, xalqa de ki, sizi ilk dəfə yaradan kəs qiyamətdə yenidən xəlq edəcək.” Bildirişlər 1. Məadın inkarı ilahi qüdrət, ədalət və hikmətin inkarıdır. Bu isə küfrdür. 2. Məadı inkar edən insan yalnız dünya həyatını düşündüyündən maddiyyat bəlasına, nəfspərəstliyə, cəhalət və xurafata düçar olar. Belə bir insan axirətdə də ilahi əzab zənciri ilə buxovlanar. 3. Qiyamətdə buxov və zəncir inkarçıların boynuna vurulmur ki, onu çıxara bilələr. Bu zəncir onların boyunlarına elə yeriyir ki, onu açmaq mümkünsüz olur. 4. Məadı inkar edən insan ilahi qəhr-qəzəbdən qurtulmaq üçün ehtiyat görmədiyindən, əzabda əbədi qalır. Ayə 6: وَيَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَقَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِمُ الْمَثُلاَتُ وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِّلنَّاسِ عَلَى ظُلْمِهِمْ وَإِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقَابِ "Rəhmət və yaxşılıqdan öncə səndən tələsərək əzab və pislik istəyirlər. Halbuki onlardan öncə əzablar mövcud olmuşdur. Həqiqətən, Rəbbin xalqın bütün zülmlərinə baxmayaraq onlara qarşı mərhəmətlidir. Şübhəsiz, Rəbbin ağır cəzalandırandır.” Nöqtələr "Məsulat” dedikdə insanın sorağına gələn əzab nəzərdə tutulur. Bəzən inadkarlıq elə bir həddə çatır kı, insan ölümə razı olur, amma haqqı qəbul etmir. Qurani-məciddə bu növ ruhiyyənin nümunələrinə işarə olunur. Məsələn, kafirlər deyirlər: "Pərvərdigara! Əgər bu Quran haqdırsa və Sənin tərəfindəndirsə, ya göydən üstümüzə daş yağdır, ya bizi dərdli əzaba düçar et.” Başqa bir ayədə buyurulur: "Əgər biz bu Quranı ərəbdən qeyrisinə nazil etsəydik və peyğəmbər onu xalqa qiraət etsəydi, iman gətirməz, onu qəbul etməzdilər.” Başqa bir ayədə kitab əhlinin kafirlərə və bütpərəstlərə belə dediyi nəql olunur: "Sizin yolunuz İslam yolundan üstündür.” Halbuki kitab əhli İslama müşriklərdən daha yaxındır, amma inadkarlıq onları haqqı deməkdən çəkindirir.” Bəzilərinin ilahi əzaba doğru tələsməsinin müəyyən səbəbləri ola bilər: a) Keçmişdəkilərin tarixinin unudulması, ilahi qəhr-qəzəbə qarşı inamsızlıq; b) Başqalarına həsəd; tarixi mənbələrdə bildirilir ki, həzrət Əli (ə) imamətə çatdığı vaxt onun bu məqamına dözə bilməyən bir şəxs ölüm arzuladı. "Məaric” surəsinin nazil olma şəni haqqında danışılarkən həmin nöqtəyə işarə olunmuşdu. v) Nakamlıq, məyusluq, tam çıxılmaz vəziyyətə yetişmək. q) Hətta can bahasına istehza, inkarçılıq. Quran buyurur: "Əgər Allah-təala insanları pis işlərinə görə dərhal cəzalandırası olsa, yer üzündə kimsə qalmaz. Amma o lütf göstərərək səbir edir ki, bəlkə insanlar tövbə edə.” Bildirişlər 1. İnsan inadkarlıq səbəbindən elə süqut edir ki, ölməyə razı olur, lakin haqqı qəbul etməyə yox! 2. Keçmişdəkilərin tarixi ən yaxşı nümunədir. 3. Allahın qəhr-qəzəbini zarafat saymayın. Keçmişdə baş verənlərə qarşı diqqətli olun. 4. Xalqın tələsməsinə baxmayaraq, möhlət vermək Allahın sünnəsidir. 5. İnadkar insanlar üçün də tövbə və qayıdış yolu açıqdır. 6. Allah-təala insanların bütün pisliklərinə baxmayaraq onları sevir. 7. Allahın lütfü Onun qəhr-qəzəbindən öndə gəlir. 8. Qorxu və ümid yanaşı olduqda inkişafa gətirir. 9. Allahın qəhr-qəzəbi və lütfü Onun rübubiyyət məqamındandır. Ayə 7: وَيَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ لَوْلآ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هَادٍ "Küfr edənlər deyirlər: «Nə üçün Rəbbi tərəfindən ona dəlil nazil olmayıb?» (Ey peyğəmbər,) sən yalnız qorxudansan və hər bir qövm üçün yol göstərən var.” Nöqtələr İbn Abbasdan nəql olunub ki, həzrət Peyğəmbər (s) mübarək əlini sinəsinə qoyub buyurdu: "Mən qorxudanam.” Sonra həzrət Əliyə (ə) işarə ilə buyurdu: "Sən hidayət edənsən...” Bildirişlər 1. Kafirlərin Allah və Onun Rəsulundan (s) yersiz istəkləri var. (Onlar öz nəfs istəklərinə uyğun nişanə və möcüzələr istəyirlər). 2. Bəhanəçi insan Allahın xitabına və müraciətinə layiq deyil. Allah kafirlərin sözünü cavabsız qoyur, peyğəmbərə müraciət edir. 3. Tərbiyədə həm hədəyə, həm də nəsihətə ehtiyac var. 4. Cahil cəmiyyəti müjdələməkdən çox qorxutmaq zəruridir. (Quranda 120 dəfədən çox "qorxut” əmri verilir.) 5. Peyğəmbərlərin əsas işi yersiz istəklər əsasında möcüzə göstərmək yox, nəsihət və xəbərdarlıqdır. 6. Bir daha peyğəmbər gəlməsə də, Allah höccəti hamıya tamamlayır, yer üzü heç vaxt höccətsiz qalmır. 7. Peyğəmbərlər təkcə şərqə məxsus deyil. 8. Hazırkı dövrdə də imamımız və hidayətçimiz olmalıdır. ("Məcməul-bəyan” və "Kənzuld-dəqaiq” təfsirlərində bildirilir ki, "had” dedikdə məsum imamlar nəzərdə tutulur.) Ayə 8: اللّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى وَمَا تَغِيضُ الأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ وَكُلُّ شَيْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ "Allah hər bir dişinin (qarnında) daşıdığını, bətnlərin cəzb etdiyini (nütfə kimi), onların artırdıqlarını (cəzb mərhələsindən sonra) bilir. Onun yanında hər şeyin miqdar və ölçüsü var.” Nöqtələr Bu ayədə öncə Allahın hər bir dişinin daşıdığından xəbərdarlığı bəyan olunur. Sonra bətnlərə malik olan mövcudlara işarə edilir. "Ğəyz” dedikdə (nütfəni) udmaq mənası başa düşülür. Yəni Allah bətnin özünə cəzb etdiyi, orada dəyişikliyə uğrayan, inkişaf edib artan sudan agahdır. Bildirişlər 1. Allah bütün mövcudların bətnində olandan xəbərdardır. 2. Allahın elmi cüzi məsələləri də əhatə edir. (O, bətndəkinin irqindən, sifətindən, istedadlarından, formasından və cinsindən agahdır.) 3. Körpənin təkamül və ya tənəzzülündə bətnin mühüm rolu var. 4.Mövcudların yaranış nizamı miqdar və ölçü əsasında dəqiqdir. (Əgər hamiləlik müddəti az və ya çox olarsa, körpə vaxtından əvvəl düşərsə və ya əkiz olarsa, körpədə eybəcərlik olarsa, bütün bu əyər-əskikliklər hesabsız və təsadüfi deyil.) | 
