ARAMLIQ VƏ TƏSKİNLİK AMİLLƏRİ
Əminlik və aramlıq əldə etməyin bir sıra amilləri var. Bu amillər arasında agahlıq və elm öndə gəlir:
- Zərrəcə əməlinin də hesaba çəkiləcəyini bilən insan səy və fəaliyyətə maraqlı olur;
- İlahi lütf və rəhmət əsasında xəlq olunduğunu bilən insan ümidvar olur;
- Sitəmkarların Allah tərəfindən izləndiyini bilən insan aramlıq tapır;
- Allahın hikmət və elm sahibi olduğunu və heç bir mövcudu boş yerə yaratmadığını bilən insan bədbin olmur;
- Qarşısındakı yolun aydın, gələcəyinin keçmişindən üstün olduğunu bilən insanın qəlbi arxayın olur;
- İmam və rəhbərinin kamilliyini, Allah tərəfindən seçildiyini, hər bir günahdan pak olduğunu bilən insan aramdır;
- Yaxşı işlərinə tam və ya 700 qat artıq əvəz alacağını, pis işlərinə görə başa-baş cəzalandırılacağını bilən insan məmnun qalır;
- Allahın xeyir əməl sahiblərini sevdiyini bilən insan yaxşı işlərindən təsəlli tapır;
- Yaxşı işlərinin aşkarlanacağını, pis işlərinin gizli saxlanacağını bilən insan şad olur.
İZTİRAB VƏ NİGARANLIQ AMİLLƏRİ
Əsrimizin ən çox yayılmış xəstəliklərindən biri iztirab və narahatlıqdır. Guşənişinlik, özünə qapılmaq, özünə inamsızlıq, özünü heç saymaq kimi əlamətlərə malik bu xəstəliyin bir sıra dəlilləri var. O cümlədən:
- Narahat insan ətrafındakı vəziyyəti öz meylinə uyğun görmədikdə pərişan olur. Əslində isə hansısa istəklərimizə çata bilmədiyimiz üçün başqa istəklərimizdən əl çəkib təslim olmamalıyıq;
- Narahat insan öz-özlüyündə düşünür ki, nə üçün insanlar onu sevmir? Halbuki hamının sevgisini qazanmaq mümkünsüzdür. Hətta Allah və mələklərin də düşmənləri var. İnsan hamıdan sevgi umacağında olmamalıdır;
- Pərişan insan elə düşünür ki, hamı pisdir. Hansı ki, belə deyil. Allah insan haqqında bu sayaq düşünən mıələklərə qətiyyətlə cavab verir;
- Pərişan insan güman edir ki, bütün narahatlıqların səbəbi xaricdədir. Hansı ki, sıxıntının əsas səbəbi öz reaksiyamız, xasiyyət və rəftarlarımızdır;
- İztirab keçirən insan işə başlayanda nigarandır, qorxu və tənhalıq hiss edir. Həzrət Əli (ə) belə bir halı aradan qaldırmaq üçün buyurur: "Qorxduğun işə doğru get, qəlbindəki qorxu nəzərdə tutulan işin qorxusundan böyükdür;
- İztirab keçirən şəxs narahatdır ki, gələcək necə olacaq? Bu xəstəliyi Allaha təvəkkül və səylə müalicə etmək olar;
- İnsan bəzi işlərdə uğursuzluğa düçar olduqda bütün işlərin uğursuz başa çatacağını düşünüb narahat olur;
- İnsan davamsız fərd və güclərə istinad etdiyindən, istinadgahı lərzəyə gəldikdə özü də iztirab keçirir;
- Bir çox pərişanlıq və iztirabların səbəbi zəhmətlərin dəyərləndirilməməsi, günah, ölüm qorxusu, ailənin "bacarmazsan, bilməzsən” deyə inamsızlıq yaratması, tələsik mühakimələr, yersiz istəklər, yanlış təsəvvürlərdir. Bu pərişanlıq və iztirab Allahı, Onun qüdrətini, mərhəmətini və lütfünü yada salmaqla aradan qaldırıla bilər. Mərhum İmam (r.ə.) çox mühüm vəsiyyətnaməsinin sonunda buyurur: "Mən aram qəlblə, arxayın ürəklə, şad halda ilahi fəzlə ümidvar ruhla dünyanı tərk edib gedirəm.”
Bildirişlər
1. İman və Allaha əminlik gerçək peşmanlıq nişanəsidir.
2. Xatircəmliklə olmayan iman kamil və yetərli deyil.
3.Allahı dildə zikr etmək bəs etmir, qəlb əminliyi də lazımdır.
4. Yalnız Allahın zikri qəlbin aramlıq səbəbidir.
Bu gün zər və zora (pula və gücə) malik olanlar çoxdur. Amma qəlb aramlığını hər adam əldə edə bilmir.
Ayə 29:
الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ طُوبَى لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ
"İman gətirib saleh işlər görənlərin xoş halına! Onların gözəl aqibəti var.”
Nöqtələr
İnsanlar dörd qisimdir:
a) Həm imanı, həm də saleh əməli olan möminlər;
b) Nə imanı, nə də saleh əməli olan kafirlər;
v) İmanı olduğu halda saleh əməldən uzaq olan fasiqlər (günahkarlar);
q) İman gətirmədiyi halda zahirən yaxşı iş görən münafiqlər.
Ayədəki "tuba” sözü ya "buşra” kimi məsdərdir, ya da "ətyəb” sözünün qadın cinsi forması olub "ən üstün” mənasını bildirir. Ayədə "ən üstün” sözü üçün xüsusi bir nümunə göstərilməmişdir. Ona görə də bu söz ən üstünlərin hamsına şamil olunur. Rəvayətlərdə bildirilir ki, Tuba kökü Peyğəmbər (s) və Əlinin (ə) evində olan, budaqları möminlərə kölgə salan bir ağacdır. Belə bir izahatda bütün paklıq və xeyirlərin səmavi rəhbərlərə itaət kölgəsində olması nəzərdə tutula bilər.
Dar düşüncəli insanlar Peyğəmbəri (s) Fatiməyə (s) daha çox nəvaziş göstərdiyi üçün qınayanda həzrət buyurdu: "Merac gecəsi behiştə aparıldığım vaxt mən Tuba ağacının meyvəsindən yedim və Fatimənin vücudu o meyvədən yoğrulmuşdur. Mən behişt qoxusunu duymaq istədiyim vaxt qızım Fatiməni iyləyirəm.”
İmansız və saleh əməldən uzaq insanların kam alması dərin və davamlı deyil. Həzrət Əli (ə) buyurur: "Bir ləzzətdən sonra ki od gələcək, bu ləzzətdə xeyir yoxdur.”
Bildirişlər
1. Şirin dünya həyatı və xoş axirət aqibəti iman və saleh əməldən asılıdır.
2. Yalnız axirət xoşbəxtliyi ilə sonuclanan və əbədi səadətə mane olmayan dünya ləzzətləri dəyərlidir.
كَذَلِكَ أَرْسَلْنَاكَ فِي أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهَا أُمَمٌ لِّتَتْلُوَ عَلَيْهِمُ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَهُمْ يَكْفُرُونَ بِالرَّحْمَـنِ قُلْ هُوَ رَبِّي لا إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ مَتَابِ
"Bu sayaq Biz səni özündən əvvəl ümmətlər ötüb getmiş bir ümmət arasında peyğəmbərliyə göndərdik. Sənə vəhy etdiyimizi onlara tilavət etməlisən. Onlar Rəhman Allaha küfr edərlərsə, de ki, O mənim Rəbbimdir, Ondan başqa məbud yoxdur, yalnız Ona təvəkkül etmişəm, qayıdışım da yalnız Ona doğrudur.”
Nöqtələr
İslam Peyğəmbəri (s) ərəb ümmətinə məbus olmuşsa da, Quran ayələri aşkar bəyan edir ki, o bütün ümmətlərin peyğəmbəridir.
Bildirişlər
1. Peyğəmbərlərin besəti ilahi sünnə, Allahın lütf və rəhməti əsasındadır.
2. Hər bir qövmə təbliğ və həmin qövmün tərbiyəsi üçün onların tarixinə nəzər salmaq lazımdır.
3. Peyğəmbərlərin vəzifəsi ilahi vəhyi xalqa bəyan etməkdir.
4. Təsirlərə müqavimət göstərin və öz əqidənizi müdafiə edin.
5. Allaha təvəkkül kafirlər qarşısında müqavimət amilidir.
6. Allahın rübubiyyəti, yeganəliyi, sığınacaq olması və Ona doğru qayıdışımız imanımızın dəlillərindəndir.
Ayə 31:
وَلَوْ أَنَّ قُرْآنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَى بَل لِّلّهِ الأَمْرُ جَمِيعًا أَفَلَمْ يَيْأَسِ الَّذِينَ آمَنُواْ أَن لَّوْ يَشَاء اللّهُ لَهَدَى النَّاسَ جَمِيعًا وَلاَ يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُواْ تُصِيبُهُم بِمَا صَنَعُواْ قَارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَرِيبًا مِّن دَارِهِمْ حَتَّى يَأْتِيَ وَعْدُ اللّهِ إِنَّ اللّهَ لاَ يُخْلِفُ الْمِيعَادَ
"Əgər Quran vasitəsi ilə dağlar hərəkətə gəlsə, torpaq parça-parça olsa, Onun vasitəsi ilə ölülər dilə gəlsə (yenə iman gətirməzlər). Bütün işlər Allahın əlindədir. Məgər möminlər (daşqəlblilikdən) məyus olmayıblarmı?! Əgər Allah istəsəydi, hökmən bütün xalqı yola gətirərdi və küfr edənlərə gördükləri işin cəzası olaraq daim sarsıdıcı müsibət yetirərdi. Ya da Allahın vədi gəlib çatınca həmin müsibət onların evlərinin kənarına nazil olardı. Həqiqətən, Allah Öz vədinə xilaf çıxmaz.”
Nöqtələr
Bu ayə kafirlərin inadkarlığının son həddini bəyan edir. Ayə "Ənam” surəsinin 111-ci ayəsinin oxşarıdır. Həmin ayədə buyurulur: "Əgər Biz onların özünə mələk göndərsək, ölülər onlarla danışsa və hər şey onların qarşısında məhşur olsa (hüzura gətirilsə), yenə iman gətirməyəcəklər.”
Quran dağlardan da möhkəmini tərpətmiş, cismi ölülərdən də aşağısını diriltmişdir. Bu səmavi kitab ölmüş qəlblərə, cahil ərəb qövmünə həyat verdi. Əgər dağları tərpədəcək, ölüləri dirildəcək kitab varsa, o, Qurandır.
İmam Kazimin (ə) buyruğuna əsasən, Quranda elə elm və rəmzlər var ki, onların vasitəsi ilə təbiətin işinə qarışmaq mümkündür.
Bildirişlər
1. Bütün xalqın iman gətirəcəyini gözləməyin.
2. İnadkarlıq bəşər cəmiyyətinin sağalmaz xəstəliyidir. (Əgər bir şəxs haqq axtarsa, onun iman gətirməsi üçün bir möcüzə bəs edər).
3. İslam dünyagörüşündə bütün işlər Allahdandır.
4. Möcüzə inadkar insanların təklif və həvəsi əsasında yox, Allahın iradəsi əsasında gerçəkləşir.
5. Allahın istəyi insanların məcburi yox, ixtiyari hidayətidir. Başqa ayələrdə də bu nöqtəyə işarə olunur.
6. Kafirlər ölkələrinə və sərhədlərinə Allah tərəfindən vurulacaq zərbə intizarında olmalıdırlar.
7. Allahın qəhr-qəzəbi təkcə axirətə aid deyil.
8. Bəzən moizə və dəlillərlə çıxış bəs etmir, qəhr-qəzəbə də ehtiyac olur.
9. Bəlaların nazil olmasının səbəbi öz əməllərimizdir.
10. İlahi xəbərdarlıqlar bəzən birbaşa özümüzə, bəzən isə dolayısı ilə ətrafımızdakılara və ətraf məntəqələrə ünvanlanır.
11. Başqalarına ünvanlanmış əzabdan ibrət dərsi götürək.
12. Heç vaxt Allahın vədlərinə, hədə və müjdələrinə şəkk etməyək.
Ayə 32:
وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِكَ فَأَمْلَيْتُ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَكَيْفَ كَانَ عِقَابِ
"Həqiqətən, səndən əvvəlki peyğəmbərlərə də istehza olundu. Amma Mən küfr edənlərə möhlət verdim. Sonra onları (qəzəbimlə) yaxaladım. Gör Mənim cəzam necə oldu!”
Bildirişlər
1. Peyğəmbərlərin tarixi ilə tanışlıq çətinliklərlə mübarizədə səbir və dözüm amilidir.
2. Allahın elçilərini məsxərə edən kəs kafirdir.
3. Möhlət verilməsi Allahın qəti və həmişəlik sünnəsi, qanunudur. (Mömin Allahın möhlət fürsətindən tövbə və saleh əməl üçün bəhrələnməlidir. Kafirlər isə möhlət dövründə öz günahları üzərində israr göstərirlər.)
4. Allahın möhləti bizi qürrələndirməsin, Onun qəhr-qəzəbi gözlənilmədən yetişir.
5. Bir şəxsə müəyyən iş tapşırdıqda onu həmin işin təhlükə və çətinliklərindən xəbərdar edin və ona ruhiyyə verin.
Ayə 33:
أَفَمَنْ هُوَ قَآئِمٌ عَلَى كُلِّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ وَجَعَلُواْ لِلّهِ شُرَكَاء قُلْ سَمُّوهُمْ أَمْ تُنَبِّئُونَهُ بِمَا لاَ يَعْلَمُ فِي الأَرْضِ أَم بِظَاهِرٍ مِّنَ الْقَوْلِ بَلْ زُيِّنَ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ مَكْرُهُمْ وَصُدُّواْ عَنِ السَّبِيلِ وَمَن يُضْلِلِ اللّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ
"Görən, hər kəsə, onun əməlinə hakim və nəzarətçi olan (ibadətə layiqdir, yoxsa qurama bütlər?) Onlar Allaha şəriklər qoşdular. De ki, onların adını çəkin. Allaha yer üzündə Onun tanımadığı şəriklərdənmi xəbər verirsiniz? Yoxsa boş sözlər (danışırsınız?) Ola bilsin ki, küfr edənlər üçün onların məkrləri zinətli göstərilmişdir və (haqq) yoldan uzaqlaşdırılmışlar. Allahın azdırdığı kəs üçün heç bir yol göstərən yoxdur.”
Nöqtələr
"Allah Qaimdir” dedikdə Onun bütün işlərə müdiriyyəti, təminatçılığı, mühafizəsi, nəzarəti, qeydiyyatçılığı nəzərdə tutulur.
Bildirişlər
1. Allah suallar vasitəsi ilə insanın ağıl və fitrətini mühakiməyə çağırır. Çünki ağıl və fitrət şirkə uyğun deyil.
2. Alim, vahid və qəyyum olan Allahdan uzaq düşən kəs şirk və çoxallahlıq girdabına yuvarlanır.
3. Bütpərəstlik və şirk o qədər əsassız və məntiqsizdir ki, uydurulmuş məbudların ad və xüsusiyyətlərini açıqlamaq olmur.
4. Ola bilsin ki, müşriklər də bütləri qəlbən qəbul etmirlər.
5. Şirk də bir növ küfrdür.
6. Azğınlıqların cilvələndiyi insan haqq və tərbiyə yolundan uzaq düşür.
7. Öz plan və tədbirlərimizlə qürrələnməyək.
Ayə 34:
لَّهُمْ عَذَابٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَلَعَذَابُ الآخِرَةِ أَشَقُّ وَمَا لَهُم مِّنَ اللّهِ مِن وَاقٍ
"Onlar üçün dünya həyatında əzab var. Şübhəsiz, axirət əzabı daha ağırdır və Allahın qarşısında onları hifz edəcək kimsə yoxdur.”
Nöqtələr
Axirət əzabı daha ağırdır. Çünki qiyamətdə vasitələr aradan götürülər, əsl-nəsəbin və qohumluğun səmərəsi olmaz, fidyə (cərimə) qəbul edilməz, (insan canını qurtarmaq üçün bütün yaxınlarını, hətta bütün dünyanı fəda etməyə hazır olar), üzr istəmək faydasızdır, dostlar bir-birini boşlayar, bu əzab davamlı və həmişəlikdir, bu əzab yüngülləşməz, bu əzab həm ruha, həm də cismə aiddir.
Bildirişlər
1. Allaha şərik qoşan insan dünyada da əzab çəkər.
2. Şəfaət (əfv üçün vasitəçilik) müşriklərə tətbiq olmaz.
