 "İBRAHİM” SURƏSİ (SURƏ: 14; CÜZ: 13; AYƏLƏRIN SAYI: 52) "İBRAHİM” SURƏSİNİN SİMASİ Məkkədə nazil olmuş bu surə 52 ayədən ibarətdir. Amma surənin Bədr döyüşündə öldürülənlərə həsr olunmuş 28-29-cu ayələri Mədinədə nazil olmuşdur. Surədə Peyğəmbərin (s) risalətindən, həzrət İbrahimin moizə, müjdə və dualarından danışılır. Rəvayətlərə əsasən, bu surənin tilavətinin bir sıra bərəkətləri, faydaları vardır. Surəni tilavət edən şəxs bəladan, yoxsulluqdan və divanəlikdən amandadır. Surədə həzrət İbrahim haqqında danışıldığından o, "İbrahim” adlandırılmışdır. Bu surə də əvvəlki "Yunus”, "Hud”, "Yusuf” surələri kimi "əlif, lam, ra” müqəttəə hərfləri ilə başlayır. Bu surələrin ilk ayəsi Quranı vəsf edir. Bağışlayan və mehriban Allahın adı ilə Ayə 1: الَر كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ "Əlif, lam, ra. (Bu,) xalqı Rəbbinin izni ilə zülmətlərdən nura, qüvvət sahibi olan, həmd-sənaya layiq Allaha doğru yönəltməyin üçün sənə nazil etdiyimiz bir kitabdır.” Nöqtələr İnsanların zülmətlərdən nura çıxarılması mövzusu Quranda dəfələrlə təkrarlanmışdır. Belə bir yönəltmə bəzən Allaha, bəzən Peyğəmbərə (s), bəzən də kitaba aid edilir. Küfr, təfriqə, cəhalət, şirk v şəkkə uğramış insan çaş-baş qaldığından bütün bu hallar qaranlığa bənzədilmişdir. Nur görmə, oyanış, hərəkət və inkişaf vasitəsidir. Bütün bu səciyyələr isə səmavi kitabda və Allah yolunda mövcuddur. Bildirişlər 1. İnsanların hidayəti üçün Quran təklikdə bəs etmir. Bu işdə ilahi rəhbərə də ehtiyac var. 2. Səmavi kitabların və peyğəmbərlərin göndərilməsi fəlsəfəsi bəşəriyyəti cəhalət zülmətindən elm nuruna, küfr zülmətindən iman nuruna, təfriqə zülmətindən vəhdət nuruna, günah zülmətindən təqva nuruna çıxarmaqdır. 3.Zülmətlər çoxdur, nur isə bir. Haqq birdir, batil isə çox. (Ayədə "nur” sözü tək, "zülmət” sözü isə cəm formada işlədilmişdir.) 5. Peyğəmbərlər və səmavi kitablar hidayət vasitəsidir. Hidayət yalnız Allahın izni ilə əldə olunur. 6. Allahın yolu qüdrət, yüksəliş və kamal yoludur. Ayə 2: اللّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَوَيْلٌ لِّلْكَافِرِينَ مِنْ عَذَابٍ شَدِيدٍ "Bir Allah ki, göylərdə və yerdə olan Onundur. Şiddətli əzaba görə vay kafirlərin halına!” Bildirişlər 1. Dünyanı yaratmış və varlığın sahibi olan kəsin qanun və məktəbinə tabe olmaq mümkündür. 2. Hər şeyin sahibi olan Allahın inkarı Allaha yox, kafirlərə zərərdir. Ayə 3: الَّذِينَ يَسْتَحِبُّونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا عَلَى الآخِرَةِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَيَبْغُونَهَا عِوَجًا أُوْلَـئِكَ فِي ضَلاَلٍ بَعِيدٍ "(Kafirlər) o kəslərdir ki, dünya həyatını axirət həyatından üstün tutur, (xalqı) Allah yolundan çəkindirir, azdırmaq istəyirlər. Onlar dərin bir azğınlıq içindədir.” Nöqtələr Allahın yolunun bağlanması dedikdə təkcə bir-iki iş nəzərdə tutulmur. Yetərsiz təbliğat, aşkar günah, fəsad və qəflət vasitələrinin yayılması, şübhə yaratmaq, ixtilaf yaratmaq, azdırıcı nəşrlər və filmlər, həqiqi dini pis tanıtdırmaq, ləyaqətsiz insanları din nümunəsi kimi təqdim etmək və onlarla bu kimi başqa işlər Allah yolunun bağlanması nümunələrindəndir. Dünyadan ləzzət almaq olar, amma dünyanı axirətdən üstün tutmaq təhlükəlidir. Çünki dünyapərəstlik ibadətə, infaqa, cihada, halal qazanca, sədəqəyə və dini vəzifələrin yerinə yetirilməsinə mane olur. Bildirişlər 1. Dünyapərəstlik küfr, dinlə mübarizə və zillət üçün zəmindir. 2. Azğınlıqların qaynağı insanın öz əməlidir. 3. İnsan ixtiyar sahibidir, bir yolu o birindən üstün tutub seçim apara bilər. (Amma seçdiyi yol onu zillətə də apara bilər.) 4. Kafirlər üç mərhələ keçirir: əvvəlcə özlərini dünyapərəstliklə aldadırlar; sonra öz əməlləri ilə başqalarını yoldan çıxarırlar; daha sonra var gücləri ilə haqpərəstlərin yolunu əyirlər. 5. Kafirlərin ruhiyyəsi azğınlığa meyl amilidir. 6. Azğınlıqların dərəcələri və mərhələləri var. Azğınlıq dərinləşdikcə haqqa qayıdış çətinləşir. Ayə 4: وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ فَيُضِلُّ اللّهُ مَن يَشَاء وَيَهْدِي مَن يَشَاء وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ "Bütün peyğəmbərləri öz qövmünün dilində danışan (halda) göndərdik ki, xalq üçün bəyan edə bilsin. Allah istədiyini (ləyaqətsizi) azdırar, istədiyini (ləyaqətlini) hidayət edər. Odur qüvvə və hikmət sahibi.” Nöqtələr Ayədə "qövmün dili” dedikdə təkcə dil və lüğət nəzərdə tutulmur. Bəzən bir şəxs xalqın dilində danışsa da, onu anlayan olmur. Ayədə xalqın başa düşəcəyi bir dil nəzərdə tutulmuşdur. Peyğəmbərlər ilahi vəhyi xalqa anlada biləcək şəkildə danışmışlar. Başqa bir ayədə buyurulur: "Biz Quranı sənin dilinlə asan etdik.” Həzrət Musa da sözlərinin anlaşılması üçün Allahdan diləyir ki, dilindəki düyün açılsın. Bəzi təfsirçilər deyirlər: "Yəşa” ("istədiyini”) feli Allaha yox, xalqa aiddir. Yəni Allah yalnız o insanları azdırır ki, onlar özləri bu istəkdədir. Eyni zamanda, hidayət istəyində olanlar hidayət olunur. Quranda buyurulur: "Hər dəstəyə getdiyi yolda yardım edirik.” Peyğəmbərin öz qövmünün dilində təbliğ etməsi dinin ümumbəşəriliyinə zidd deyil. Vəhy zahirən bir dildə olsa da, mahiyyət baxımından bütün bəşəriyyətə məxsusdur. Quranda tapşırılır ki, bir qrup insan dini dərindən öyrənmək və hicrət etməklə dini hökmləri başqalarına da öyrətməlidir. Bildirişlər 1. Peyğəmbərlər öz dövrlərindəki xalqların mədəniyyət və dili ilə tanış olmuş, onların anlayacağı tərzdə təbliğ etmişlər. 2. Allah haqqı tam bəyan etməklə höccəti tamamlayır və bəhanəyə yer qalmır. 3. Dini rəhbərin xalqla əlaqəsi sevgili, səmimi və bilavasitə əlaqədir. 4. Təbliğ sadə və aydın şəkildə olmalı, bütün xalq tərəfindən dərk edilməlidir. 5. Allah yalnız hikmət əsasında doğru yola yönəldir və azdırır. Ayə 5: وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآيَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَكَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَذَكِّرْهُمْ بِأَيَّامِ اللّهِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِّكُلِّ صَبَّارٍ شَكُورٍ "Həqiqətən, Musanı möcüzələrlə göndərdik (və ona dedik:) qövmünü zülmətlərdən nura çıxar, Allahın günlərini onlara xatırlat. Həqiqətən, bu işdə səbri, müqaviməti və şükrü çox olanlar üçün ilahi qüdrət nişanələri var.” Nöqtələr Rəvayətlər həzrət Mehdinin (ə) zühur gününü, rəcət və qiyamət günlərini "əyyamullah” ("Allahın günləri”) təbirinin nümunəsi kimi təqdim edir. Bildirişlər 1. Peyğəmbərin möcüzəsi olmalıdır. 2. Peyğəmbərlərin ümumi məqsədləri eynidir. Allah-təala bu surənin əvvəlki ayəsində İslam Peyğəmbərinə (s), bu ayədə isə həzrət Musaya müraciətlə buyurur: "Xalqı qaranlıqlardan xaric edin və nura yönəldin.” 3. Peyğəmbərə tapşırılan ilk ünvan onların öz qövmüdür. 4. Allahın sitəmkarlara qəhr-qəzəbinin yada salınması və keçmişdəkilərə lütfünə diqqət xalqın zülmətlərdən qurtuluş yoludur. 5. Tarixə diqqət insanda səbir və şükür üçün zəmin yaradır. Keçmişin müsibətlərini və acılıqlarını yada salmaq insanı şükrə vadar edir. Ümmətlərin möhkəmliyinə və uğuruna diqqət insanı səbir və müqavimətə dəvət edir. 6. Bütün günlər Allahın günüdür. Amma ilahi qüdrətin təcəlla etdiyi günün öz yeri var. (Kafirlərə qəhr-qəzəbin, möminlərə lütfün təcəllası.) 7 Allah günlərinin xatirəsi üçün keçirilən bayram mərasimləri caizdir. (Çaşqın vəhhabi firqəsi bu mərasimləri caiz saymır.) 8. Mömin insan çətinliklərdə səbir, rifahda şükür yolunu tutur. 9. Səbir həqiqətin dərki üçün zəmindir. Ayə 6: وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ أَنجَاكُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ وَيُذَبِّحُونَ أَبْنَاءكُمْ وَيَسْتَحْيُونَ نِسَاءكُمْ وَفِي ذَلِكُم بَلاء مِّن رَّبِّكُمْ عَظِيمٌ "(Yada sal) o zaman ki, Musa öz qövmünə dedi: "Allahın sizə verdiyi neməti yada salın. Bir vaxt fironçular sizə ən pis əzab verdiyi, oğlanlarınızın başını kəsdiyi, qadınlarınızı (kənizlik üçün) sağ saxladığı zaman (Allah) sizi onların əlindən xilas etdi. Bu işlərdə Rəbbiniz tərəfindən böyük sınaq vardı.” Bildirişlər 1. Acı və şirin hadisələri, azadlıq və işgəncə dövrünü müqayisə etməklə Allahın nemətlərinin qədrini bilin. 2. Uğurları özümüzdən yox, Allahdan bilək. 3. Azadlıq ən mühüm ilahi nemətlərdəndir. 4. Peyğəmbərlərin ən mühüm işi zalım qüvvələrlə mübarizə, məhrumların və zəiflərin qurtuluşudur. 5. Zalım qüvvələrin hakimiyyətinin qorunmasında saray əhlinin xüsusi rolu var. 6. Sınaq və bəla tərbiyə məqsədi daşıyır və ilahi rübubiyyət şənindəndir. Ayə 7: وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ "(Xatırla) o zaman ki, Rəbbiniz elan etdi: Həqiqətən, əgər şükür etsəniz, hökmən sizin üçün artırarıq. Əgər nankorluq etsəniz, həqiqətən, Mənim əzabım ağırdır.” Nöqtələr Hazırkı ayə Quranın nemətə şükür və nankorluqla bağlı ən aydın ayəsidir. Azadlıq və ilahi hökumətin təşkili ilə bağlı bəyan olunmuş ayədən sonra həzrət Musanın rəhbərliyinə işarə olunur. Belə məlum olur ki, ilahi hökumət və səmavi rəhbər ən mühüm nemətlərdəndir. Nankorluq edənləri ağır əzab gözləyir. Nemətə şükrün mərhələləri var: qəlb şükrü (bütün nemətləri Allahdan bilək); dil şükrü (məsələn, "əlhəmdulillah” deməklə şükür etmək); əməli şükür (insan şükür olaraq ibadət edir, canını və malını Allahın razılığı və xalqa xidmət yolunda həsr edir). İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: "Nemətin şükrü günahdan uzaqlıqdır.” Həzrət başqa bir məqamda buyurur: "Şükür odur ki, insan bütün nemətin Allah tərəfindən olduğunu qəbul etsin. (Özünün və ya başqalarının zirəkliyini, elmini, əqlini və səyini əsas saymasın). Allahın ona verdiyindən razı qalsın, Allahın nemətlərindən günah yolda istifadə etməsin. Həqiqi şükür odur ki, insan Allahın nemətlərindən haqq yolda bəhrələnir” İlahi nemətlər müqabilində nə qədər şükür etsək də, bu şükürlər cüzidir və dilə gətiriləsi deyil. Sədinin təbirincə: Bəndə odur təqsirini anlayıb Üz tuta dərgahına Allahının. Yoxsa ki, Allahına layiq qədər Yox dəyəri tövbəsinin, ahının. |
Hədisdə oxuyuruq ki, Allah Musaya belə vəhy etdi: "Mənim şükür haqqımı yerinə yetir.” Musa dedi: "Bu iş mümkün deyil. Çünki hər şükür kəlməsi üçün başqa bir şükrə ehtiyac var.” Allah-təala vəhy etdi: "Sənin bu etirafın, hər şeyin Mənə aid olduğunu bilməyin ən yaxşı şükürdür.” Rəvayətlərə əsasən, insanlara təşəkkür etməyən kəs, Allaha da təşəkkür etməmişdir. Allahın nemətini qeyri-ilahi yolda sərf etmək nankorluq və küfr üçün zəminədir. Quranda buyurulur: "Allahın nemətini küfrə dəyişənlər...” Bildirişlər 1.Şükrün nemət üçün vasitə olması ilahi bir sünnədir və bu sünnə qəti şəkildə elan olunmuşdur. Şükür qılsan nemət artası hökmən Nankor olsan nemət çıxası əldən. |
2. Allah şəxsən ehtiyac duyduğundan yox, bizim tərbiyəmiz üçün şükrü zəruri edib. 3. Şükür vasitəsi ilə nəinki nemətlər artır, hətta biz özümüz də inkişaf edir, yüksəlirik. 4. Nankorluğun cəzası təkcə nemətlərin kəsilməsi deyil. Bəzən geri alınmayan nemət də bədbəxtçilik səbəbi olur və insan tədricən süqut edir. Ayə 8: وَقَالَ مُوسَى إِن تَكْفُرُواْ أَنتُمْ وَمَن فِي الأَرْضِ جَمِيعًا فَإِنَّ اللّهَ لَغَنِيٌّ حَمِيدٌ "Musa (Bəni-İsrailə) dedi: "Əgər siz və yer üzünün bütün sakinləri küfr etsəniz (Allaha bir ziyan toxunmaz), çünki Allah (zatən) ehtiyacsızdır və sitayişə layiqdir.” Bildirişlər 1. Dəvət və təbliğdə iş yalvarış həddinə çatmamalıdır. 2. Öz imanımız və əməlimizlə Allaha minnət qoymayaq. Allah bizim iman və əməlimizə ehtiyaclı deyil. 3. İnsanın iman və küfrü, şükür və nankorluğu Allahın zatına təsirsizdir. Küfrə düçar olsa bütün kainat Haqqın ətəyinə düşməz bircə qat. |
Ayə 9: أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَبَأُ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَالَّذِينَ مِن بَعْدِهِمْ لاَ يَعْلَمُهُمْ إِلاَّ اللّهُ جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَيِّنَاتِ فَرَدُّواْ أَيْدِيَهُمْ فِي أَفْوَاهِهِمْ وَقَالُواْ إِنَّا كَفَرْنَا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ وَإِنَّا لَفِي شَكٍّ مِّمَّا تَدْعُونَنَا إِلَيْهِ مُرِيبٍ "Sizdən əvvəlki Nuh, Ad, Səmud qövmlərinin və onlardan sonrakı qövmlərin xəbəri sizə çatmayıbmı? Onlardan yalnız Allah xəbərdardır. Peyğəmbərləri onların sorağına möcüzələrlə gəldi. Amma onlar əllərini ağızlarına tutub («susun!» işarəsi verməklə) deyirdilər: "Biz sizinlə göndərilənləri inkar edirik və bizi dəvət etdiyiniz şeyə qarşı şəkk-şübhə içindəyik.” Nöqtələr Bu ayə hazırkı surənin 5-ci ayəsində bəyan olunmuş Allahın günlərinin xatırladılması və həmin günlərə diqqət nümunələrindəndir. Şeyx Tusi "Tibyan” təfsirində bildirir ki, "şəkk” "rəyb”dən fərqlənir. Şəkk təbii bir şübhədir, rəyb isə sui-zənn və böhtanla müşayiət olunan şəkdir. Həqiqətin araşdırılması və qəbulu üçün zəmin olan şəkk faydalı şəkdir. Aşkar dəlillərə, möcüzələrə qarşı şəkk isə inadkarlıqdır, dağıdıcı şəkdir və insanı haqqın qəbulundan saxlayır. "Fərəddu əydiyəhum fi əfvahihim”, yəni "əllərini ağızlarına tutdular” cümləsi bir neçə cür mənalandırıla bilər: a) Müxaliflər əllərini haqpərəstlərin ağzına tutmaqla onların səsini boğurdular. b) Peyğəmbərlərin möcüzə və dəlilləri o qədər möhkəm idi ki, xalqın əli ağzında qalmışdı, yəni onların deməyə sözləri yox idi. v) Peyğəmbərlərin müxalifləri qəzəbdən əllərini gəmirirdilər. q) Müxaliflər peyğəmbərlərin hüzurunda əllərini ağızlarına aparmaqla moizə-nəsihəti dayandırmağı işarə edirdilər. Bildirişlər 1. Allah tərəfindən tarixə və cəmiyyətə sabit qanunlar hakim kəsilmişdir. Tarixin bir hissəsi ilə tanış olmaqla növbəti hissəsi üçün ibrət dərsi götürmək mümkündür. 2. Bəşər tarixinin müəyyən hissələri məchul və qaranlıqdır. 3. Bütün peyğəmbərlərin möcüzəsi olmuşdur. 4. Kafirlər şəxsən peyğəmbərlə düşmən deyildilər, onların düşmənçiliyi dinə ünvanlanmışdır. 5. Kafirlər heç bir araşdırma aparmadan dinə şübhə edirlər. Bu şübhənin əsasını bədbinlik və inadkarlıq təşkil edir. Ayə 10: قَالَتْ رُسُلُهُمْ أَفِي اللّهِ شَكٌّ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يَدْعُوكُمْ لِيَغْفِرَ لَكُم مِّن ذُنُوبِكُمْ وَيُؤَخِّرَكُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَـمًّى قَالُواْ إِنْ أَنتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُنَا تُرِيدُونَ أَن تَصُدُّونَا عَمَّا كَانَ يَعْبُدُ آبَآؤُنَا فَأْتُونَا بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ «Peyğəmbərləri (cavab olaraq) dedilər: "Allaha - göylərin və yerin yaradanına şəkmi var?! (Belə bir əzəmətə malik olan varlığın xaliqə ehtiyacı yoxdurmu?) O sizi (haqqa) dəvət edir ki, günahlarınızdan keçsin, müəyyən günədək sizə möhlət versin.” (Kafirlər) dedilər: "Siz bizdən fərqli insan deyilsiniz (heç bir imtiyazınız yoxdur). Siz bizi babalarımızın pərəstiş etdiyindən uzaqlaşdırmaq istəyirsiniz. (Əgər belə deyilsə,) bizə aşkar dəlil və möcüzə gətirin.”» Nöqtələr Ötən ayədə kafirlər peyğəmbərlərə dedilər:”Siz bizi (Allahın yoluna) çağırırsınız.” Bu ayədə isə peyğəmbərlər onlara deyir: "Allah sizi çağırır.” Yəni peyğəmbərlər öz tərəflərindən özlərinə tərəf yox, Allah tərəfindən Allaha tərəf dəvət edirdi. Zəməxşəri və Mərağinin dediklərinə əsasən, Quran möminlərin bütün günahlarının bağışlanacağını vəd edir. Başqalarının isə yalnız bəzi günahları bağışlana bilər. Bildirişlər 1. Allaha etiqad fitri və aşkar etiqaddır və bu etiqada münasibətdə şəkk yersizdir. 2. Əql və fitrətlə yanaşı məhəbbət və dəvət də lazımdır. 3. Din insanı çirkinlikdən paklığa dəvət edir. 4. Allah insanın günahlarının bağışlanması istəyindədir. 5. Tövbə və Allaha itaət insanın əcəlini təxirə salan səbəbdir. 6. Allah öz mərhəməti səbəbindən doğru yola dəvət edir və lütf edərək insana ömrünün sonunadək möhlət verir. 7. Hər bir insanın ömrü öncədən müəyyənləşdirilmişdir. 8. Milli və irqi təəssübkeşlik haqqın qəbuluna mane olur. 9. İnsanın əqidə və inamına ailə mühüm təsir göstərir. 10. Haqq qarşısında inadkarlıq və itaətsizlik çarəsiz dərddir. Bütün peyğəmbərlər xalqın sorağına möcüzə ilə gəlmişlər. Amma bəziləri inadkarlıq səbəbindən peyğəmbərlərdən öz həvəslərinə uyğun yeni möcüzə istəyirdilər. قَالَتْ لَهُمْ رُسُلُهُمْ إِن نَّحْنُ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ وَلَـكِنَّ اللّهَ يَمُنُّ عَلَى مَن يَشَاء مِنْ عِبَادِهِ وَمَا كَانَ لَنَا أَن نَّأْتِيَكُم بِسُلْطَانٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ وَعلَى اللّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ "Peyğəmbərləri onlara cavab olaraq dedilər: "(Bəli,) biz sizdən fərqli bəşər deyilik. Amma Allah Öz bəndələrindən istədiyinə minnət qoyur (və onu peyğəmbər seçir). Allahın izni olmadan sizə möcüzə gətirmək bizim işimiz deyil. Belə isə, möminlər yalnız Allaha təvəkkül etməlidirlər.” Nöqtələr Bu ayədə Allahın istədiyi kəsə minnət qoyub onu peyğəmbər seçməsi bildirilsə də, Allah hikmət sahibidir və kimdə böyük məsuliyyət üçün tutum və ləyaqət olduğunu bilir. "Allah Öz risalətini harada qərar verəcəyini daha yaxşı bilir.” Kafirlər və müşriklərin peyğəmbərlərə əsasən etibarı ilə iki sözü var: 1. Siz də bizim kimi insansınız; 2.Bizim təklif etdiyimiz möcüzəni gətir. Bu ayədə yuxarıdakı iki fikrə münasibət bildirilir: peyğəmbərlər qeyd edirlər ki, sizin kimi insan olduğumuzu qəbul edirik, amma Allah bizə minnət qoyaraq vəhy göndərib. Bu da qeyd olunur ki, möcüzələr xalqın istəyi əsasında göndərilmir və peyğəmbərlərin haqqı yoxdur ki, Allahın izn vermədiyi möcüzəni gətirsinlər. Bildirişlər 1. İnsanların zahiri görünüşcə oxşarlığı onların daxili oxşarlığının dəlili deyil. 2. Peyğəmbərlər və tərbiyəçilər dəvət etdikləri insanlarla eyni şəraitdə olmalıdırlar. (Bəziləri peyğəmbərlərin adi insan olmasını onlar üçün zəif nöqtə saysalar da, əslində bu nöqtə onlar üçün imtiyaz idi. Əgər peyğəmbərlər başqaları kimi ehtiyaclı, nəfs istəklərinə malik və bəşəri çətinlikləri yaşayan insanlardan olmasaydılar, həqiqi tərbiyəçi və nümunə ola bilməzdilər.) 3. Peyğəmbərlər özlərini böyütmür və deyirdilər: "Biz də sizin kimi insanıq.” 4. Nübuvvət (peyğəmbərlik) məqamı Allahın hədiyyəsi və minnətidir. 5. Möcüzə xalqın yox, Allahın istəyi əsasında göndərilir. (Hətta xalq möcüzə istəməsə də, peyğəmbərlər möcüzə gətirirlər.) 6. Təvəkkül iman şərtidir. 7. Müxaliflərin inadkarlığı və inkarı möminləri yormur. Onlar Allaha təvəkkül etməklə öz yollarını gedirlər. | 
