Nöqtələr "Qərn” sözünün cəm forması olan "qurun” sözü eyni bir əsr və dövrdə yaşayan xalqa deyilir. 1. Zülm-sitəm millətlərin süqutuna zəmin yaradır. 2. Yalnız höccət tamamlandıqdan, dəlillər başa çatdıqdan sonra ilahi cəza gəlir. 3. Yalnız iman və islahına ümid olmayan zalımlar həlak edilirlər. 4. İbrət götürülməsi üçün tarixlə yanaşı tarix fəlsəfəsi də bəyan olunmalıdır. Keçmiş qövmlərin həlak olması tarix, bu hadisənin zülm və günah kimi səbəbləri isə tarix fəlsəfəsidir. 5. İlahi sünnələr hamıya və hər dövrə aiddir. Ayə 14: ثُمَّ جَعَلْنَاكُمْ خَلاَئِفَ فِي الأَرْضِ مِن بَعْدِهِم لِنَنظُرَ كَيْفَ تَعْمَلُونَ "Onlardan sonra sizi yer üzündə canişin qərar verdik ki, necə əməl edəcəyinizi görək.” 1. Hakimiyyət, imkan Allahın sınaq vasitələridir. 2. Vəzifə tapşıran müdir həm də buna nəzarət etməlidir. 3. Bütün əməllərimiz Allahın nəzarəti altındadır. 4. Allah üçün bütün qövmlər eynidir. İlahi sınaq qanunları hamıya tətbiq olunur. 5. Xalqın taleyi onların öz əməllərinin nəticəsidir. Ayə 15: وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ قَالَ الَّذِينَ لاَ يَرْجُونَ لِقَاءنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هَـذَا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أُبَدِّلَهُ مِن تِلْقَاء نَفْسِي إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ مَا يُوحَى إِلَيَّ إِنِّي أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّي عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ "Aşkar ayələrimiz onlara oxunduğu vaxt görüşümüzə ümid bəsləməyənlər deyər: "Ya başqa bir Quran gətir, ya da bu Quranı dəyiş.” (Onlara) de ki, mən onu özbaşına dəyişə bilmərəm və yalnız vəhy olunana tabeyəm. Mən böyük günün əzabından qorxuram... Əgər Rəbbimə itaətsizlik göstərsəm!” Bəzi bütpərəstlər Quranın bütləri məzəmmət edən ayələrinin və ya bütün kitabın dəyişdirilməsini istəyirdilər. Səmavi təlimləri öz nəfs istəklərinə münasib görməyənlər həmişə belə istəyə düşürlər. 1. Allahı tanıma nişanələri xalqa bəyan olunmalıdır. 2. Heç kim, hətta peyğəmbər belə ilahi qanunu dəyişə bilməz. 3. Heç vaxt xalqın bəhanə və həvəslərinə təslim olmayaq. Əsas məsələ xalqın istəyi yox, Allahın buyruğudur. 4. Quranda heç bir bəşərin, hətta Peyğəmbərin (s) belə əli yoxdur. 5. Əqidə əsaslarını dəyişmək bahasına tərəfdarlar toplamağın dəyəri yoxdur. 6. Peyğəmbərlər məsumdurlar və yalnız vəhyə tabe olmuşlar. 7. Məadın xatırlanması təqva və günahdan paklıq səbəbidir. Necə ki, məaddan xəbərsizlik bəhanəçiliyə gətirib çıxarır. 8. Peyğəmbərlərin paklıq qaynağı məada iman və əminlikdir. Ayə 16: قُل لَّوْ شَاء اللّهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلاَ أَدْرَاكُم بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُرًا مِّن قَبْلِهِ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ "De ki, əgər Allah istəsəydi, onu (Quranı) sizin üçün oxumaz, sizi ondan xəbərdar etməzdim. Mən Qurandan öncə aranızda bir ömür yaşamışam. Yoxsa düşünmürsünüz?!” Ayədə Quranın dəyişməsini istəyənlərə xitab olunur ki, Peyğəmbər (s) qırx il sizin aranızda yaşamışdır, Quran onun öz düşüncələri olsaydı, bundan da qabaq ondan bu sayaq sözlər eşidərdiniz. 1. Peyğəmbər Allahın icazəsi olmadan heç bir iş görmür. 2. Quran bəşər düşüncəsinin məhsulu yox, ilahi bir möcüzədir. 3. Peyğəmbərin pak keçmişi və əmanətdarlığı onun haqlı olmasının nişanəsidir. Ayə 17: فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ إِنَّهُ لاَ يُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ "Allaha iftira yaxan və ya Onun ayələrini yalan sayandan da zalımı kimdir? Şübhəsiz, günahkarlar nicat tapmazlar.” Ayədə Quranın dəyişilməsini istəyənlərə cavab davam etdirilir. Onların bu istəyi Allaha iftira kimi qəbul olunmuşdur. Oxşar məzmunlu başqa ayələr də var. 1. Ən böyük zülm ideoloji, etiqadi zülm və ayələrin təhrifidir. 2. Şəxsiyyət böyük olduqca ona qarşı iftira da təhlükəli olur. 3. Din uyduran insan kafirlə bir sırada dayanır. 4. Bidət (dində dəyişiklik) günahdır. 5. Əgər din təbliğatçısı öz düşüncəsini din kimi təqdim edərsə, "zalım”, "günahkar” adları ona uyğun gələr. Ayə 18: وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ يَضُرُّهُمْ وَلاَ يَنفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَـؤُلاء شُفَعَاؤُنَا عِندَ اللّهِ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللّهَ بِمَا لاَ يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلاَ فِي الأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ "Onlar Allah əvəzində onlara heç bir zərəri və xeyri olmayan şeylərə pərəstiş edir və deyirlər: "Bu bütlər bizim Allah yanındakı şəfaətçilərimizdir.” De ki, Allaha göylərdə və yerdə tanımadığı bir şeyimi xəbər verirsiniz? Allah Ona şərik qoşduqlarınızdan pak və ucadır.” Təfsire-Mərağidə bu ayəyə istinadən ilahi övliyalara təvəssül və qəbirlərin ziyarəti rədd edilmişdir. Həqiqətdə isə belə deyil. Əvvəlcə bu ayədə "pərəstiş, ibadət edirlər” təbiri işlədilmişdir. Ziyarət və təvəssüldə isə kimsə Allahdan qeyrisinə pərəstiş etmir. İkincisi, biz Bərzəx həyatına inanırıq. Quran da şəhidləri diri sayır. Biz Allah yolunda şəhadətə çatmış övliyalardan dua istəyirik. Övliyaların və şəhidlərin daş və ağac bütlərlə bir tutulması insafsızlıqdır. Bütlərə ya qorxudan, ya da qazanc ümidi ilə pərəstiş olunur. Halbuki bütlərdə nə zərər yetirmək, nə də fayda vermək qabiliyyəti var. Demək, bütpərəstlik üçün heç bir bəhanə yoxdur. 1. Bütpərəstlər məntiqsizdirlər və bütpərəstlik məntiqsiz bir işdir. 2. Bütpərəstlər Allahı qəbul edir, amma bütləri vasitə saydıqlarından onlara pərəstiş edirdilər. Ayə 19: وَمَا كَانَ النَّاسُ إِلاَّ أُمَّةً وَاحِدَةً فَاخْتَلَفُواْ وَلَوْلاَ كَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّكَ لَقُضِيَ بَيْنَهُمْ فِيمَا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ "(Başlanğıcda) insanlar vahid bir ümmət idilər. (Pak tövhid fitrətində idilər.) Sonra ixtilafa düçar oldular. (Bir qrup müvəhhid, digəri müşrik oldu.) Əgər Rəbbin tərfindən bir sünnə (imtahan üçün möhlət) müəyyənləşməsəydi, xalq arasında ixtilaf etdikləri şeyə görə mühakimə aparılardı. (Azğınların məhvi hökm olunardı.)” Allah-təala Adəm və Həvvanı yerə endirdiyi vaxt buyurdu: "Yer üzü sizin və nəsliniz üçün bir müddət məskəndir.” Demək, ilk gündən müəyyənləşmişdi ki, insana yer üzündə bir müddət möhlət verilsin. Olsun ki, "kəlimətun səbəqət” dedikdə həmin müqəddərat, proqram nəzərdə tutulmuşdur. 1. Bəşər ilkin yaranışda vahid ümmət, həmfikir və müvəhhid olmuşdur. 2. İctimai həyat elə başlanğıcdan mövcuddur. 3. Əqidə və əməldə ziddiyyət bəşər cəmiyyətinin zərurətlərindəndir. 4. Möhlət verilməsi ilahi rübubiyyət şənindəndir. 5. Seçim və əməl üçün fərdlərə möhlət verilməsi ilahi sünnədir. Ayə 20: وَيَقُولُونَ لَوْلاَ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَيْبُ لِلّهِ فَانْتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ "Deyirlər ki, nə üçün ona Rəbbi tərəfindən bir ayə və möcüzə nazil olmur? De ki, qeyb Allaha məxsusdur. Belə isə, intizarda olun. Mən də sizinlə birlikdə intizardayam.” 1. Bəhanəçi insanlar Quranı və yüzlərlə ayəni görməməzliyə vurub başqa ayələr istəyirlər. 2. Möcüzə nə peyğəmbərin ixtiyarındadır, nə də xalqın istəyindən asılıdır. Möcüzə yalnız Allahın istəyi ilə baş tutur. 3. Möhlət verilməsi Allahın qanunudur. Ayə 21: وَإِذَا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً مِّن بَعْدِ ضَرَّاء مَسَّتْهُمْ إِذَا لَهُم مَّكْرٌ فِي آيَاتِنَا قُلِ اللّهُ أَسْرَعُ مَكْرًا إِنَّ رُسُلَنَا يَكْتُبُونَ مَا تَمْكُرُونَ "Xalqa yetişmiş əziyyətdən sonra onlara bir zəhmət və lütf daddırsa, (şükür əvəzinə) ayələrimizə qarşı hiylə qurarlar. De ki, Allahın tədbiri daha iti və nüfuzludur. Həqiqətən, onların məkr və hiylələrini mələklərimiz yazırlar.” Ötən ayədə onların bəhanələrinə işarə olundu. Onlar deyirdilər ki, nə üçün bir ayə nazil olmur? Bu məqamda onların inadkarlığına işarə olunur. Onlar ayə nazil olduqdan sonra da şükür əvəzinə hiyləyə əl atırlar. Məkkədə quraqlıq və qıtlıq oldu. Allah Öz rəsulunun bərəkətinə xatir yağış göndərdi. Müşriklərsə bu yağışın bütlərə xatir yağdığını iddia edirdilər. Ayə nazil oldu və bütpərəstlər rüsvay edildilər. Əksər təfsirlərdə bildirilir ki, düşmənlərin tədbir və hiylələrindən biri Peyğəmbərin (s) şəxsiyyətini alçaltmaq və ilahi ayələrə istehza etmək idi. 1. İnsanın istifadə etdiyi nemətlər Allahın sonsuz mərhəmətinin kiçik bir hissəsidir. 2. İnsan ilahi nemətlərdən sui-istifadə edir, şükür əvəzinə hiyləyə əl atır. 3. Hiyləyə əl atan insan Allahın tədbiri ilə çətinliyə düşər. 4. Allahın cəzası insanın günahına münasib olur. 5. Mələklər insanların fikirlərini də qeydə alırlar. Ayə 22: هُوَ الَّذِي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا كُنتُمْ فِي الْفُلْكِ وَجَرَيْنَ بِهِم بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ وَفَرِحُواْ بِهَا جَاءتْهَا رِيحٌ عَاصِفٌ وَجَاءهُمُ الْمَوْجُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ أُحِيطَ بِهِمْ دَعَوُاْ اللّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنجَيْتَنَا مِنْ هَـذِهِ لَنَكُونَنِّ مِنَ الشَّاكِرِينَ "Sizi quruda və dəryada gəzdirən Odur. Gəmidə olduğunuz, müvafiq bir küləyin gəmiləri hərəkətə gətirdiyi və (onda olanlar) bu vasitə ilə xoşhal olduğu vaxt qəfildən tufan qopanda, dalğalar hər tərəfdən sorağlarına gələndə bəla mühasirəsinə düşdüklərini güman edib Allahı xalis əqidə ilə çağırarlar (və deyərlər:) əgər bizi bu təhlükədən xilas etsən, şübhəsiz şükür edənlərdən olacağıq.” Alusi və Məraği öz təfsirlərində qeyd edirlər ki, "təhlükə zamanı müşriklər Allahı çağırdıqları halda, şiələr öz imamlarını çağırırlar.” Onlar unudurlar ki, Qurana əsasən diri olan şəhid, məsum imamlara təvəssül bütlərə təvəssüldən fərqlənir. 1. Təbiətə hakim qanunlar Allahın məxluqudur və Onun hökmü altındadır. 2. İnsanın işləri Allaha da aid edilir. Çünki işi insan görsə də qüdrət Allahdandır. 3. İnsan nə qədər inkişaf etsə də təbiət hadisələrinin acılığından amanda deyil. 4. Rifah içində yaşayanlar güman etməsinlər ki, bu rifah əbədidir. 5. Təbiət hadisələri insanın qürur və təkəbbürünü aradan götürür, onu Allah qarşısında boyun əyməyə vadar edir. 6. Təhlükə zamanı insan fitrəti yeganə qurtuluş ünvanına tərəf üz tutur. 7. İman və ixlas yalnız təhlükə ilə bağlı müvəqqəti yox, daimi olmalıdır. 8. İnsan təhlükəyə düşdükdə söz verir, təhlükə ötüşdükdə isə qəflətə uğrayır. 9. Naşükürlük və nemətə qarşı şükür çətinlik və əzab zəminlərindəndir. Ayə 23: فَلَمَّا أَنجَاهُمْ إِذَا هُمْ يَبْغُونَ فِي الأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْيُكُمْ عَلَى أَنفُسِكُم مَّتَاعَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ إِلَينَا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ "Elə ki, Allah onlara nicat verdi, həmin vaxt yer üzündə nahaqdan azğınlıq edirlər. Ey xalq! Həqiqətən, sizin azğınlığınız yalnız öz zərərinizədir. Dünya həyatının ləzzətləri (bir neçə gündən çox deyil), sonra qayıdışınız Bizə doğrudur. Sizi əməllərinizdən agah edəcəyik.” "Bəğy” tələb mənasını bildirir. Zalım həmişə başqalarının fikrini qəsb etmək fikrində olduğundan ona "Baği” deyilir. |