Təqiyyə ayəsinin ardınca bu ayənin gəlməsi belə bir nöqtəyə işarə ola bilər ki, məbada, təqiyyə adı ilə kafirlərlə məxfi əlaqə bərqərar edəsiniz. Bilməlisiniz ki, Allah sizin bütün düşüncə və niyyətlərinizdən agahdır.

1. Təqiyyə adı altında kafirlərlə əlaqə saxlayanlara xəbərdarlıq edin.

2. İnsanın köksü sirlər sandığıdır.

3. Allahın elmi aşkar və ya gizli, yer və ya göy üçün eynidir.

4. Allahın elminə diqqət, dini vicdanın oyanması səbəbi, günah və günaha don geyindirməyin maneəsidir.

5. Göylərin bütün sirlərindən agah olan Allahdan nə gizlətmək olar?!

6. Allahın mütləq qüdrəti Onun müxalifləri hədələməsinin dayağıdır.

Əvvəlki ayədə Allahın elm və qüdrətindən danışıldı. Bu ayə isə həmin elm və qüdrətin nümunəsini bəyan edir. Hazırkı ayə "Kəhf” surəsinin 49-cu ayəsinə oxşayır. Həmin ayədə buyurulur: "Qiyamət günü bütün xalq öz əməllərini qarşısında hazır görər”. "Təfsire-Bürhan”da nəql olunur ki, imam Səccad (ə) hər cümə günü peyğəmbər məscidində moizə zamanı xalq üçün bu ayəni tilavət edərdi.

1. İnsanın əməlləri yox olub getmir. Həmin əməllər qiyamət günü insanın qarşısında hazır olur.

2. Qiyamətdə əməllərin hüzuruna olan etiqad insanı günahdan çəkindirir.

3. Günahkarlar qiyamət günü öz əməllərindən xəcalət çəkirlər. Amma bunun nə faydası?

4. Dünya həyatında insanın həvəs göstərdiyi bir çox əməllər qiyamətdə onun nifrətinə tuş gələr.

5. Qiyamət günü peşmançılığın faydası yoxdur və arzular həyata keçmir. Ayədəki "ləv” sözü mümkünsüz arzular haqqında işlədilmişdir.

6. Allah qorxusu günaha mane olur.

7. İlahi xəbərdarlıqların qaynağı Allahın məhəbbət və mərhəmətidir.

8. Qorxu və ümid birlikdə tərbiyəvi rola malikdir. Ümid təklikdə qürur doğurur. Qorxu isə təklikdə insanda tənhalıq hissini alovlandırır.

9. Allahın lütf və mərhəməti Onun bütün bəndələrinə aiddir.

Peyğəmbərin məqamı və ona itaətin zəruriliyi haqqında Quranda oxuyuruq: "Hər kəs peyğəmbərə itaət etsə, Allaha itaət etmişdir.” ("Nisa”, 80) Digər bir ayədə buyurulur: "Ona beyət, Allaha beyətdir.” ("Fəth”, 10)

Bir şəxs imam Sadiqə (ə) ərz etdi: "Canım sənə fəda olsun, biz övladlarımıza sizin və ata-babalarınızın adını qoyuruq. Bunun bizim üçün bir faydası varmı?” Həzrət buyurdu: "Məgər din məhəbbət deyilmi?!” Sonra imam Allahın bir buyruğunu dəlil gətirmişdir.(bax: "Təfsire-Əyyaşi”, c. 1, s. 167. )

1. Hər bir iddia əməl vasitəsi ilə sübuta yetir.

2. Allahın övliyalarına itaət Allaha iman şərtidir.

3. Əməldə süst olan insanın əslində məhəbbət sütunları süstdür.

4. Cəmiyyətin islahında mərhəmət hisslərindən faydalanaq.

5. Həzrət peyğəmbərin əməli, sözü və sükutu höccətdir və itaət ediləsidir.

6. Peyğəmbər məsumdur. Qeyri-məsuma nə üçün-niyəsiz itaət əsassızdır.

7. Allah sevgisinə ehtiyac duyursunuzsa, Onun rəsulunun sünnətinə əməl etməlisiniz.

8. İnsan elə bir məqama çata bilər ki, onun razılığı Allahın razılığı olsun, ona itaət Allaha itaət olsun.

9. İlahi dinin bəşər qanunlarından üstünlüyü ondakı məhəbbət ünsürləri, əməl nümunələri və qanunçuluq səlahiyyətidir.

10. Ən üstün mükafat mənəvi mükafatdır. Möminlər üçün ən üstün mükafat Allahın sevgisi və Onun mərhəmətinə layiq olmaqdır.

11. Pisliklərin üzərinə pərdə çəkib, mərhəmətlə rəftar etmək dostluq nişanəsidir.

12. Yaxşı işlər günahların bağışlanması səbəbidir.

13. Peyğəmbərə itaət ilahi əfvə çatmaq səbəbidir.

Həzrət Peyğəmbərin (s) ilahi ayələrindən əlavə, hökumət göstərişləri vardı. Bu göstərişlər zamandan, məkandan, fərdlərdən və şəraitdən asılı olaraq dəyişirdi. Əlbəttə ki, bu qanunlar da ilahi vəhyə əsaslanırdı. Allaha itaət əmri ilə yanaşı Onun rəsuluna itaət əmri Quranda bəyan olunmamış qanunlara əməl edilməsini zərurətə çevirirdi.

1. Peyğəmbərin rəftarı, sözləri və əməlləri bir dəlildir. Çünki peyğəmbərə itaət Allaha itaətlə yanaşıdır.

2. Allah qarşısında məhbubluq və ya mənfurluq öz əlimizdədir.

3. Peyğəmbərin göstərişlərindən boyun qaçırmaq küfrə bərabərdir.

Əvvəlki ayədə peyğəmbərə itaət göstərişi verildi. Bu ayədə əvvəlki göstərişin dəlili olaraq bildirilir ki, Allahın seçimi insanların kamal baxımından bir-birindən üstün olmasına əsaslanır.

Peyğəmbərlərin seçilməsi vəhy, elm, iman və ismət yolu ilə gerçəkləşir.("Kafi”, c. 8, s. 117. )

İmam Baqir (ə) hazırkı ayə haqqında buyurmuşdur: "Biz həmin seçilmişlərdən və həmin ailədən qalanlarıq.”("Təfsire-Əyyaşi”, c. 1, s. 168. )

1. Bütün insanlar eyni səviyyədə olmur. Allah bəzi insanları ağır risalət yükü ilə vəzifələndirmək üçün üstün edir.

2. Bəşər nəslinin ilk övladı Allahın peyğəmbəri olmuşdur ki, insanlar heç vaxt hidayətsiz qalmasınlar.

3. Bəşər tarixi boyu peyğəmbərlik cərəyanı davam etmişdir.

4. Bəzi peyğəmbərlərin risaləti bütün dünyanı əhatə etmişdir.

1. Tarix boyu peyğəmbərlər pak nəsillərdən olmuşlar.

2. Bəzi xüsusiyyətlər və kamilliklər irsi yolla ötürülmüşdür.

3. Allah hətta üstün etdiklərinin də danışıq və əməllərinə nəzarət edir.

Təfsir və rəvayət kitablarında nəql olunur: Hənnə və Əşya adlı iki bacının birincisi Bəni-İsrailin böyük şəxsiyyətlərindən olan İmranın, ikincisi isə Zəkəriyya peyğəmbərin zövcəsi idi. Onların övladları olmurdu. Bir gün Hənnə bir ağacın kölgəsində oturduğu vaxt sərçənin öz balasına yem verdiyini görür. Bu səhnə onda övlad eşqini alovlandırır. Dua edir və duası qəbul olur. Digər bir tərəfdən onun ərinə ilham olur ki, övladı Allahın övliyalarından olacaq, xəstələrə şəfa verəcək, ölüləri dirildəcək.

Hənnə hamilə olduğu vaxt ehtimal edirdi ki, gələcəkdə qeyri-adi işlər görəcək bu övlad oğlan olacaq. Ona görə də nəzir edir ki, övladını Beytül-Müqəddəsdə xidmətçi qoysun. Amma onun dünyaya gətirdiyi övlad oğlan yox, qız olur. Onlar anlayırlar ki, ilahi ilham Məryəm yox, onun övladı haqqında olmuşdur.("Kafi”, c. 1, s. 535. )

1. Qadın o qədər inkişaf edə bilər ki, uzun illər intizardan sonra dünyaya gətirdiyi övladını Allah evinə xidmətçiliyə nəzir edər.

2. Uzaqgörən insanlar övladları dünyaya gəlməmiş onların həyat yolu haqqında düşünürlər.

3. Özümüzdən keçək və yalnız Allah yolunda sərf edək.

4. Məsciddə xidmət o qədər dəyərlidir ki, Allahın övliyaları öz əzizlərini dünyaya gəlməmiş bu yolda nəzir etmişlər.

5. Nəzir mövzusunun İlahi dinlərdə uzun bir tarixi var.

6. Ana övladı üzərində bir növ vilayətə, hakimiyyətə malikdir.

7. Övladdan keçmək və Allahın seçimi arasında rabitə var.

8. Dini xidmətdə o insanlar müvəffəq olurlar ki, vaxtlarının bir hissəsini yox, bütün varlıqlarını dinə xidmətə sərf etsinlər.

9. Övladın anaya xidməti ananın təbii haqqıdır və bağışlana bilər.

10. Əgər ən əziz və sevimli şeyləri verirsinizsə, onları qəbul etmək fikrində də olun.

Ana övladının oğlan olacağını gözləyirdi. İstəyirdi ki, onu Beytül-Müqəddəsdə xidmətçi qoysun. Amma övladı qız olduqda həsrət çəkərək dedi: Pərvərdigara! Mən qız doğdum, belə isə, nəzrimə necə əməl edim?... Amma Allah bu anaya təsəlli verərək buyurdu: «Sənin gözlədiyin oğlan yaxşılıqda bu qız kimi deyil. Çünki bu qızın kamillikləri var və o, böyük bərəkətlər sahibi olacaq oğlanın anasıdır. Beləcə, mübarək nəsildən sənin bəhrən neçə qat olacaq...»

"Məryəm” sözü "abidə”, "xadimə” deməkdir. Bu ad Quranda 34 dəfə zikr olunmuşdur.

1. İnsanın istəkləri yox, Allahın istəyi mühümdür.

2. Bəzən qız övlad paklıqda elə bir məqama çatır ki, oğlan övlad heç vaxt həmin məqama çata bilmir.

3. Həzrət Məryəmin çox üstün məqamı var. Ayədəki "əl unsa” sözü xüsusi məqama malik olan qadına işarədir.

4. Övladlarınız üçün yaxşı ad seçin.

5. Ana öz övladına ad qoymaq haqqına malikdir.

6. Cüzi dəyişikliklər sizi Allahdan və ali hədəflərdən uzaqlaşdırmasın. Övlad gözlənildiyinin əksinə qız olsa da, yenə də onun adı xadimə mənası daşıyan Məryəm qoyuldu.

7. Hər şeydən öncə övladınızın şeytanın şərindən amanda qalması fikrində olun.

8. Yalnız öz övladlarınızı nəzərdə tutmayın. Uzaqgörənliklə gələcək nəsilləriniz haqqında da düşünün.

9. Övladınızın xoşbəxtliyinin təmini üçün yalnız öz tərbiyənizlə kifayətlənməyib, onu Allaha tapşırın. Bizim imkanlarımız məhduddur və çaşmaq ehtimalımız çoxdur.

10. Məryəmin anasının xüsusi məqamı var. Onun üstünlüyü etdiyi nəzirdən, ixlasından, qoyduğu addan və seçdiyi sığınacaqdan məlum olur.

11. Şeytan bəşəriyyətin qədim düşmənidir.

Allah yolunda qədəm götürənin dünya ehtiyacları da təmin olunar. Məryəmin anası öz övladını Allah yolunda nəzir etdi. Allah bu ayədə buyurur: Həm onun cismini inkişaf etdirdik, həm Zəkəriyya kimi qəyyum qərar verdik, həm də səmadan süfrə (maidə) nazil etdik...

Hesabsız ruzi hesab-kitabın olmaması demək deyil. Nəzərdə tutulan şey ümumi hesabın olmamasıdır.

Həzrət Məryəm zahiri və cismi baxımdan kamil və yaxşı inkişaf etmişdi.

Məryəm kimi anadan, Məscid kimi tərbiyə yerindən, Zəkəriyya kimi qəyyumdan, behişt ruzilərindən İsa kimi övlad ərsəyə gəlir. Tərbiyədə aşağıdakı təsirli amillər var: ananın pak ruhu, sağlam cisim, ilahi təlim-tərbiyə, pak qidalanma.

Tarixi mənbələrdə nəql olunur: Mədinəni qıtlıq bürüdüyü vaxt həzrət Fatimə (s) bir qədər çörək və ət götürüb həzrət Peyğəmbərin (s) yanına gəldi. Həzrət soruşdu: "Qəhətlik dövründə bu qidalar haradandır?” Həzrət Fatimə (s) buyurdu: "Allah tərəfindən.” Həzrət Peyğəmbər buyurdu: "Allaha şükür olsun ki, səni Məryəm kimi qərar verdi.” Sonra Peyğəmbər (s) həzrət Əli (ə), imam Həsən (ə) və imam Hüseyni (ə) çağırdı. Birlikdə həmin qidalardan yedilər və qonşulara da verdilər.("Təfsire-ruhul-bəyan”, c. 2, s. 29. )

1. Duanın qəbulu ilahi rübubiyyət cilvələrindəndir.

2. Allahın qəbul etməsinin də dərəcələri var. Allah Məryəmin anasının nəzrini ən üstün şəkildə qəbul etdi.

3. Allah ixlaslı insanın işini yaxşı şəkildə qəbul edir.

4. Məryəmin anası nəzir etdi ki, övladını Allah evinə xidmətçi qoysun. Allah bunun cavabında Öz peyğəmbərini bu uşağa himayətçi təyin etdi.

5. Peyğəmbərlərin himayəsinə düşən insanlar şeytandan uzaq olar.

6. İbadət mövsümi və müvəqqəti olmamalıdır.

7. Nəzarət və araşdırma himayədarlıq şərtidir.

8. İbadət şeytanla savaş, ibadət yeri (mehrab) isə savaş meydanıdır.

9. Pak ruzi ibadət sayəsində ələ gəlir.

10. Qadın elə bir məqama çata bilər ki, Allahın peyğəmbərini heyrətə gətirər.

11. İlahi övliyalardan kəramət görünməsi çətin bir iş deyil.

12. Əlinizə gələn nemətləri öz çalışmalarınızın nəticəsi yox, Allahın ətası bilin.

13. Allah maddi səbəblərsiz də ruzi verə bilər.

14. Sağlam şərait və mühitdə qadın və kişi söhbət edə bilər.

Əvvəlcə qeyd olunduğu kimi, Məryəmin anası Zəkəriyyanın zövcəsi ilə bacı idi və hər iki qadın sonsuzdu. Məryəmin anası quşun öz balasına dən verdiyini görüb pərişan oldu və Allahdan ona övlad əta etməsini istədi. Məryəmin məqam və mərtəbəsini görən Zəkəriyya da Allahdan övlad dilədi.

1. Duanın qəbul olunmasında insanın halı və dua vaxtı təsirlidir.

2. Qibtə etmək kamal, həsəd isə nöqsandır. Zəkəriyya Məryəmin məqamını görüb heyrətə gəldi, qibtə etdi və dua üçün əlini açdı.

3. Qadın Allahın peyğəmbərini heyrətə sala bilər.

4. Başqalarının kamilliyinin müşahidəsi kamillik istəyi yaradır və insanın diqqətini Allaha yönəldir.

5. Pak övlad və nəsil istəyi peyğəmbərlərin qaydasıdır.

6. Nəsil və övladların dəyəri onların paklığından aslıdır.

7. Duada Allah böyük tutulmalıdır.

Tarixi mənbələrdə göstərilir ki, həzrət Yəhya həzrət İsadan altı ay tez dünyaya gəlmişdir. Xalq arasında öz təqvası ilə seçilən Yəhyanın öz xalası oğlu İsaya olan inamı xalqın İsaya diqqətinə dərin təsir qoymuşdur. Maraqlıdır ki, həm "İsa”, həm də "Yəhya” sözləri "diri qalmaq” mənasındadır.

Bəziləri "həsur” sözünün Yəhyanın tez-tez səfərdə olması ilə bağlı izdivacı tərk etməsinə işarə olduğunu bildirmişlər. İmam Baqir (ə) isə belə buyurmuşdur: "Yəhyanın izdivac etməməsinin, qadınlardan uzaq olmasının səbəbi onun iffəti olmuşdur.”("Təfsire-Məcməul-bəyan”. )