Nöqtələr Ümmətin rəhbəri kamil sədaqət sahibi olduqda hətta ayələrin onun öhdəsində qoymadığı vəzifələri də yerinə yetirir. Şiə və sünni təfsirlərində oxuyuruq ki, Ühüd savaşında həzrət Peyğəmbərin (s) dişi sındığı zaman buyurdu: "Bu xalq necə hidayət olacaq?” Ayə nazil oldu ki, sən xalqın hidayətinə məsul deyilsən. Bildirildi ki, insanlar gələcəkdə həm bağışlana, həm də cəzalandırıla bilər. 1. Bağışlamaq və ya əzab vermək Allahın əlindədir. Onun izni olmadan övliyalar da şəfaət verə bilmir. Peyğəmbərlərin Allah qarşısında heç bir istiqlalı yoxdur. 2. Tövbə yolu hətta haqq cəbhəsindən qaçanlar üçün və ya müsəlmanlara ən böyük zərbə vurmuş kafirlər üçün bağlı deyil. 3. Xalqa verilən əzabın səbəbi onların öz zülm və sitəmləridir. 129. وَلِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ يَغْفِرُ لِمَن يَشَاء وَيُعَذِّبُ مَن يَشَاء وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ "Göylərdə və yerdə olanlar Onundur. O (öz hikməti əsasında) istədiyini bağışlayır, istədiyinə əzab verir. Allah bağışlayan və mehribandır.” Bu ayə əfv və ya cəzanın Allahın əlində olmasını bildirən əvvəlki ayəni təsdiqləyir. Çünki bütün varlıq aləminin yaranışı və onun üzərindəki hakimiyyət Allahın əlindədir. Maraqlıdır ki, ayədə əfv olunası və ya cəzalandırılası fərdlər müəyyənləşdirilmir. Beləcə, kimsədə qürur və ya ümüdsizlik yaranmır. Hamı qorxu və ya ümüd arasında qalır. Şübhəsiz ki, əfv və ya əzab ilahi hikmət əsasındadır və insanın özü tərəfdən həyata keçən şərtlərdən asılıdır. 1.Əfv və ya cəza haqqı göylərin və yerin hakimiyyəti əlində olana məxsusdur. 2. İlahi nizamda da əfv və mərhəmət əsas götürülmüşdür və öndə gəlir. 130. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَأْكُلُواْ الرِّبَا أَضْعَافًا مُّضَاعَفَةً وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ "Ey iman gətirənlər! Ardıcıl artırmaqla sələm yeməyin. Allahdan çəkinin, bəlkə nicat tapasınız.” Bu ayə özündən sonrakı səkkiz ayə ilə birlikdə Ühüd döyüşü ayələri arasında yerləşmişdir. Belə bir tərtibin səbəbi müdafiə sistemində əxlaqi və iqtisadi məsələlərin əhəmiyyətinin önə çəkilməsi ola bilər. Fərdləri ixlaslı, fədakar, xeyirxah, rəhbərə itaətçil olan bir cəmiyyət döyüşdə də müvəffəq olur. Pulpərəst, xəsis, itaətsiz, günahkar bir cəmiyyət isə, şübhəsiz, məğlub olacaqdır. Sələmin qadağa ayələri bir neçə mərhələdə tədrici şəkildə nazil olmuşdur. İlk addımda yəhudilərin sələmçiliyi tənqid olunur.("Nisa”, 161. ) İkinci addımda qat-qat artıq alınan sələm qadağan edilir. Üçüncü addımda isə hətta bir dirhəm sələm haram edilir və Allahla döyüş kimi tanıtdırılır. 1. İlahi göstərişlərə əməlin bünövrəsi imandır. 2. Sələm qadağan olunmamışdan onun çirkin növləri haram buyurulur. 3. İqtisadi məsələlərdə təqvaya riayət etmək zəruridir. 4. Sələmçilik qurtuluş yolu deyil. İnsan təqva yolu ilə nicat tapa bilər. 5. Sələm yeyən həm dünya, həm də axirətdə ziyankarlardandır və nicat tapmaz. (Dünyada təbəqələrarası ixtilafı gücləndirdiyi və axirətdə Allahın qəhr və qəzəbinə düçar olduğu üçün.) 131. وَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِي أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ "Kafirlər üçün hazırlanmış oddan çəkinin.” 1. Sələmçilik küfrün bir növüdür. 2. Sələmçi müsəlman kafirlər üçün hazırlanmış əzaba düçar olur. 3. Cəhənnəm kafirlər üçün hazırlanmışdır. Əgər bir müsəlman cəhənnəmə varid olursa, bunun səbəbi onun əməldə kafirlərə oxşamasıdır. 4. Cəhənnəm hal-hazırda mövcuddur. Necə ki, behişt salehlərin intizarındadır.("Şüəra”, 90. ) 132. وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ "Allaha və Onun rəsuluna itaət edin. Bəlkə sizə rəhm olunsun”. Ühüd döyüşündə müsəlmanların məğlubiyyət səbəbi onların həzrət Peyğəmbərin (s) göstərişinə itaətsizlikləri oldu. Məsələn, həzrətin pusquda qoyduğu və göstərişi gələnədək tərpənməmək tapşırığı verdiyi dəstə qənimət toplamaq məqsədi ilə öz mövqeyini boş qoydu. Düşmən məhz həmin keçiddən adlayıb müsəlmanlara arxadan zərbə vurdu. 1. Peyğəmbər hökumətinin göstəriş və əmrləri Allah əmrləri kimidir və onlara itaət etmək vacibdir. 2. Sələmçilik Allah və Onun rəsulu qarşısında üsyan və tüğyandır. 3. Bir şəxs Allaha və Onun rəsuluna itaət üçün sələmçilikdən əl çəksə və xalqa rəhm etsə, Allahın mərhəmətini əldə edər. 4. Allah və Onun rəsuluna itaət cəhənnəmdən qurtuluş rəmzidir. 5. Allah və Onun rəsuluna itaətin bəhrəsi insanın özü üçün faydalıdır. 6. Allaha itaət mükafatsız qalmır. İtaət ilahi rəhməti əldə etmək vasitəsidir. 133. وَسَارِعُواْ إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ "Rəbbinizin sizi bağışlamasına, göylər və yer qədər geniş olan və təqvalılar üçün hazırlanmış behiştə tələsin.” Bir qrup İslam aliminin fikrincə, behişt və cəhənnəm hal-hazırda mövcuddur. Onlar bu məsələdə "Şüəra” surəsinin 90-cı ayəsini dəlil göstərirlər. Günahın bağışlanması Allahın işidir. Bağışlanmağa doğru tələsmək bağışlanmaya səbəb olacaq işlərə tələsmək mənasındadır. Ayədəki "ərz” sözü uzunluq yox, genişlik mənasındadır. Həzrət Əli (ə) bu ayənin təfsirində buyurmuşdur: "İlahi vəzifələri yerinə yetirməyə tələsin.”("Təfsire-Məcməül-bəyan”. ) 1. Xeyir işdə sürət həmin işin dəyərini artırır. 2. Əvvəlcə bağışlanmaq, sonra isə behiştə getmək! 3. Xalqın günahlarının bağışlanması ilahi rübubiyyət şənidir. 4. Tövbəyə tələsmək lazımdır. 5. Behiştə doğru sürətin şərti müttəqilər zümrəsində olmaqdır. 134. الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ "(Müttəqilər) o kəslərdir ki, həm rahatlıq, həm də çətinlik zamanı infaq edər, öz qəzəblərini udar, xalqın xatalarını bağışlayarlar. Allah yaxşı əməl sahiblərini sevər.” Əvvəlki ayələrdə sələm məhkum edildikdən sonra bu ayə infaq, bağışlanma, yardım haqqında xoş sözlər söyləyir. Tarixi bir hadisə: Nəql edirlər ki, bir gün İmam Səccad (ə) başını yuyarkən xidmətçilərindən biri su qabını əlindən salır və imamın başı yaralanır. İmam xidmətçiyə baxdıqda xidmətçi anlayır ki, imam narahat olmuşdur. Xidmətçi dərhal deyir: "Onlar qəzəblərini udarlar”. İmam buyurur: "Mən qəzəbimi uddum.” Xidmətçi deyir: "Xalqın xatasını bağışlayarlar”. İmam buyurur: "Səni əfv etdim.” Xidmətçi deyir: "Allah yaxşı əməl sahiblərini sevər”. İmam buyurur: "Səni Allah yolunda azad etdim.”("Təfsire-Məcməül-bəyan”; "Təfsire-ruhul-bəyan”. ) İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: "Elə bir bəndə olmadı ki, qəzəbini udduqdan sonra Allah dünya və axirətdə onun izzətini artırmamış olsun.” Allah-təala buyurur: "Bu, qəzəbi udmağın mükafatıdır.”("Kafi”, c. 2, səh. 110. ) 1. Təqva infaqdan ayrı deyil. 2. İnfaq etmək üçün sərvət yox, səxavət lazımdır. 3. Məhrumları nə rifah, nə də yoxsulluq zamanı unudaq. Əlimiz aşağı olduqda infaq etməmək üçün "özümüz çətinlikdəyik” deməyək. 4. Nəfs istəkləri müttəqilərə yox, müttəqilər nəfs istəklərinə hakimdir. 5. Təqva qəlb genişliyi olan yerdədir. 6. Müttəqi guşənişin ("münzəvi”) deyil. Bu zümrə xalqla öz sərvəti və yaxşı əxlaqı ilə keçinir. 7. Xatakarı bağışlayarkən onun imanı şərt olmur. 8. Allahın sevgisini qazanmaq istəyən kəs malından keçməli, qəzəbini udmalıdır. 9. Məhrumlara infaq və xalqın xatalarının bağışlanması ehsan və saleh əməl nümunələrindəndir. 135. وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُواْ أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُواْ اللّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ وَمَن يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللّهُ وَلَمْ يُصِرُّواْ عَلَى مَا فَعَلُواْ وَهُمْ يَعْلَمُونَ "(Təqvalılar) o kəslərdir ki, pis iş gördükdə və ya özlərinə zülm etdikdə Allahı xatırlayıb, günahlarına görə tövbə edərlər. Allahdan başqa günahları bağışlayan kimdir? (Müttəqilər) günahın pisliyini bildiklərindən gördükləri işi təkrarlamazlar. Bəzi təfsirçilər "fahişə” sözünün zinaya, "zülm” sözünün isə digər günahlara aid olduğunu bildirmişlər. Başqa bir qrup təfsirçinin fikrincə isə "fahişə” böyük günahlara, "zülm” isə kiçik günahlara işarədir. Rəvayətdə oxuyuruq ki, ötən günahlara diqqətsizlik və tövbənin tərk olunması günahın israrı, təkrarlanması kimidir("Kafi”, c. 2, səh. 287. ) İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: "Bu ayə nazil olduğu vaxt İblis bütün yaxınlarını toplayıb çarə axtardı, lakin heç bir şey tapmadı. Bu zaman vəsvase-xənnas dedi: "Mən çarə bilirəm! Onlara vədə verərəm, arzuları ilə başlarını qataram ki, günaha batsınlar. Elə ki, günaha batdılar, tövbəni yadlarından çıxararam.”("Vəsail”, c. 11, səh. 66. ) 1. Bəzən müttəqi fərdlər də günaha yol verir. 2. Günahdan da qorxulu odur ki, günah və onun pisliyinə diqqətsiz olasan. Müttəqilər isə günaha mürtəkib olan kimi tövbə edirlər. 3. İnsanın batdığı günaha görə dərhal tövbə etməsi təqva nişanəsidir. 4. Allahın zikri tövbə rəmzidir. 5. Nə qədər ki, günahkarın qəlbində Allah zikri diridir, o, müttəqilər zümrəsinə qatıla bilər. 6. Günah insanın özünə zülmüdür. 7. Günahları yalnız Allah bağışlaya bilər. 8. Müttəqilər günah üzərində israr etmir, onu təkrarlamırlar. Günahın təkrarlanması onun kiçik sayılması və Allah zikrindən qəflət nişanəsidir. 9. Davamlı olaraq günahı təkrarlamaq ilahi bağışlanmadan məhrumluq səbəbidir. 136. أُوْلَـئِكَ جَزَآؤُهُم مَّغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ "Rəbbi tərəfindən onların (müttəqilərin) mükafatı bağışlanma və ağacları altından çaylar axan bağlardır. Onlar daim orada qalarlar. Əməl sahiblərinin mükafatı necə də gözəldir!” «Müttəqilər», «yaxşı əməl sahibləri», «əməl əhli» təbirləri üç ayənin sonunda ardıcıl təkrarlanır. Bu təkrarlardan məlum olur ki, təqva guşənişinlik, özünə qapılma halı yox, əməl və ehsan səhnəsində iştirakdır. 1. İnsan paklanmayınca behiştə daxil olmaq ləyaqəti tapmır. 2. Allahın əfvi və bağışlaması insanın tərbiyəsi üçündür. 3. İlahi lütflərə təkcə arzu vasitəsi ilə çatmaq olmaz. Bundan ötrü iş və əməl lazımdır. 137. قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُواْ فِي الأَرْضِ فَانْظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذَّبِينَ "Sizdən əvvəl də sünnələr, qaydalar olmuşdur. Yer üzündə gəzin və görün ki, təkzib edənlərin aqibəti necə olmuşdur?” |