1. Döyüş səhnəsi zəif imanlı və münafiq fərdləri tanımaq üçün yaxşı vasitədir.

2. Allah münafiqlərin düşüncə və danışıqlarının üzərindən pərdəni götürür.

3. Münafiqlər bəzən mömin cildinə elə girirlər ki, eynən onlar kimi görünürlər.

4. Peyğəmbərin səhabələri arasında ədalət və doğru xətdən uzaq olanlar da var idi.

5. Münafiqlər müsəlmanların ruhiyyəsini zəiflədən amildirlər. Onları tanımaq və cəbhəyə buraxmamaq lazımdır.

6. Münafiqlər döyüşdə iştirak etməməyi, cəbhədən qaçmağı və ölümdən qurtuluşu müvəffəqiyyət və səadət sayırlar.

7. Hər rifah əbədi, ilahi lütf və nemət deyildir.

8. Möminlərlə çiyin-çiyinə çətinliyi dadmaq nemətdir. Möminlərdən kənardakı rifah isə nemət deyildir.

Fəzl və qənimət barədə danışılarkən Allahın adı çəkilir. Amma əvvəlki ayədə çətinliklər zikr olunanda Allahın adı tutulmurdu. Aydın olur ki, Allahdan bizə yalnız fəzl və rəhmət nazil olur.

1. Döyüşdə qələbə və qənimətlər Allahın fəzlindəndir.

2. Dünyəvi mənafeyə görə münafiqlər mənəviyyatı əldən verirlər.

3. Münafiqin arzuları sidq-qəlbdən deyil.

4. Münafiqlər yalnız dünyəvi qazanc güdürlər. Onlar çətinliklər zamanı deyirlər: "Allah lütf etdi ki, biz onlarla olmadıq.” Möminlər qələbə və qənimət əldə etdikdə isə münafiqlər belə deyirlər: ” Kaş onlarla olaydıq.”

5. Qənimətdə möminlərə şərik olub, qəm-qüssədə onlardan kənar dayanmaq istəyi münafiq xislətidir.

6. Münafiqlərin nəzərində qurtuluş dünya rifahına çatmaqdır.

1. İslamda döyüşün yeganə hədəfi Allahın razılığıdır. İslam döyüşündə fatehlik, istismar və intiqam məqsədi olmur.

2. Cihad elə bir tövfiqdir ki, hamıya verilmir. Dünyapərəstlərin nə cəbhə, nə də şücaət ləyaqətləri var.

3. Böyük cihad dünyapərəstliklə mübarizə, kiçik cihad isə düşmənlərlə mübarizənin müqəddiməsidir.

4. Allah yolunda döyüşən mücahid heç vaxt məğlub olmur.

5. Haqq cəbhəsində fərarilik və məğlubiyyət yox, şəhadət və qələbə nəzərdə tutulur.

6. Münafiqlər yalnız qəniməti dəyərli sayırlar. Quran isə həm qələbə, həm də şəhadəti böyük əcr sayır.

7. Böyük mükafat vədi cəbhəyə üz tutmaq üçün təşviqdir.

8. Axirət həyatı dünya həyatından üstündür. Dünyanı verib, axirəti almaq böyük və dəyərli işdir.

9. Şəhidlə qalib döyüşçünün mükafatı eynidir.

Ayə Məkkə əhlinin təzyiq və işkəncələri altında baş götürüb qaçan müsəlmanlar haqqındadır. Azadlıqları uğrunda cihaddan boyun qaçıranlar məzəmmət olunurlar.

Müstəzəflərin kimliyi barədə verilən suallara İmam Sadiq (ə) belə cavab verir: "O kəslər ki, nə mömindirlər, nə də kafir.”("Təfsire-Əyyaşi”, c. 1, səh. 257.  )

1. Müsəlmanlar bir-birlərinə münasibətdə dini qeyrət və təəssüb göstərməlidirlər. Onlar bir-birlərinin nalələrinə və fəryadlarına biganə qalmamalıdırlar.

2. İslami cihadın hədəflərindən biri müstəzəfləri zalım hakimlərin zülmündən xilas etməkdir.

3. İslam sərhəd tanımır. Harada müstəzəf varsa, cihad da vardır.

4. İslam ordusu o qədər güclü olmalıdır ki, bütün dünya məhrumlarına nicat verə bilsin.

5. Cihada dəvət üsulunda xalqın hisslərindən faydalanmaq lazımdır.

6. Müsəlmanlara rəhbərlik Allah tərəfindən olmalıdır.

Kafirlərin şeytani hiylələri böyük olsa(Bax: "Nuh”, 22. ) və az qala dağları yerindən oynatsa da,(Bax: "İbrahim”, 46. ) bütün bu hiylələr Allahın iradəsi qarşısında süst və zəifdir.

1. Kafirlərlə cihad iman şərtidir.

2. İslamda cihad Allahın razılığı və dinin qorunması üçündür. Bu cihadda fatehlik və intiqam istəkləri yoxdur.

3. İlahi və qeyri-ilahi cəmiyyətləri döyüş növündən tanımaq olar.

4. Döyüş və ziddiyyət həmişə olmuşdur və indi də var. Amma əsas məsələ hansı yolda və hansı məqsədlə vuruşmaqdır.

5. Küfr, tağut və şeytan üçbucağı möhkəm ittifaqa malikdir.

6. Mübarizənin iki növünü müqayisə etməklə öz işinizi dəyərləndirin və döyüşə qatılın.

7. Düşmənin planları olsa da qorxmayın, çünki bu planlar zəifdir.

8. Tağut xəttinin və şeytan yolunun sonu əliboşluqdur.

İlkin İslam dövrünün müsəlmanları Məkkənin çətin vaxtlarında peyğəmbərdən müşriklərlə döyüş üçün icazə istəyirdilər və deyirdilər: "İslamdan qabaq rahat idik, indi isə İslama xatir çətinliyə düşmüşük. Döyüşə icazə ver, qoy izzətimizi ələ alaq. Həmin vaxt döyüş barədə vəhy almayan peyğəmbər döyüşə icazə vermədi. Amma hicrətdən sonra cihad əmri gəldiyi vaxt bir zaman cihad tələb edənlərin müəyyən hissəsi etiraz edib bəhanə axtarmağa başladı. Onlar Məkkə kafirlərini güclü sayıb qorxudan tir-tir əsirdilər.

Qarşı tərəfin əzəmət və böyüklüyündən yaranan qorxuya "xəşyət” deyilir.

İmam Sadiq (ə) buyurmuşdur: "Onlar boş şüarlar verirdilər. Ayə nazil oldu ki, əl götürün.”("Təfsire-Nurus-səqəleyn” ; "Kafi”, c. 2, səh. 114. )

İmam Baqir (ə) ayənin nümunələrindən biri kimi imam Həsənin (ə) sülhünü göstərir. İmam bildirir ki, bu sülh İslam ümməti üçün günəşin işıq saçdığı şeydən də üstündür.”("Kafi”, c. 8, səh. 330. )

Bəli, məsum imam bəzən imam Həsən (ə) tək atəşkəs əmri verir, bəzən də imam Hüseyn (ə) kimi döyüş və şəhadəti zəruri sayır.

Müxtəlif rəvayətlərdə oxuyuruq ki, "əcəlin qərib” ifadəsi imam Mehdinin (ə) qiyamına işarədir. Xalq cihadın həmin vaxtadək təxirə salınmasını istəyirdi.("Təfsire-Əyyaşi”, c. 1, səh. 257. ) Yəni bir dəstə insan elə düşünür ki, imam Mehdinin (ə) qiyamınadək döyüş hökmü verilməməlidir.

1. Tarixə diqqət faydalıdır.

2. Bütün inqilabların başlanğıcında çətinliklərə dözmək lazım gəlir.

3. Ötəri hissləri və boş şüarları nəzərdən qaçırmaq olmaz.

4. Allahın göstərişləri xalqın istəyinə yox, həqiqi ehtiyaclara əsaslanır.

5. Qılınc heç də həmişə faydalı olmur. Çətin şəraitdə və hazırlıq olmayanda güclü düşmənə bəhanə yeri qoymaq olmaz.

6. Allahın rəsulundan və ilahi göstərişlərdən qabağa qaçmayın. Dini işlərdə şəxsi üslubunuzu önə çəkməyin.

7. Allahın zikri olan namazla daxili rahatlıq əldə edin. Zəkat vasitəsi ilə iqtisadi boşluqları doldurun.

8. İslamın ibadi məsələləri iqtisadi məsələlərindən təcrid deyil.

9. İbadətlər arasında namaz və zəkatın xüsusi yeri var.

10. Namaz zəkatdan öndə gəlir. (Bu iki ibadətin adı çəkilərkən daim namaz öndə zikr olunur.)

11. Namaz və zəkat göstərişləri cihad göstərişindən qabaq çıxarılmışdır.

12. İnsanın özünü tərbiyə etməsi cəmiyyəti qaydaya salmasından irəlidir. Namaz və zəkat əhli olmayan kəs ixlas və isar əhli də olmayacaq.

13. Tez qızanlar tez də soyuyur. Bəli, qızmış şey soyuyur, amma bişmiş şey yenidən çiy olmur.

14. İnqilabçı olmaq mühüm deyil. İnqilabçı qalmaq mühümdür. Bəzən şüarla əməl arasında böyük fasilə yaranır.

15. Cihad göstərişi xalqın sınaq vasitəsidir.

16. Cihadın tərk olunmasının əsas səbəbi dünyaya bağlılıqdır.

17. Cihad əmrinə etiraz qaynağı qorxudur.

18. Allahın göstərişlərinə və onların verilmə vaxtına etiraz etməyin. İlahi əmr olan yerdə zaman və məkanla bağlı hesabatlarınızı bir kənara qoyun.

19. Allahın əmrinə etiraz təqvasızlıq nişanəsidir.

20. Əgər baxışınız maddi dünyadan uzaq görə bilsə, dünyanın cüzi matahına könül verməzsiniz.

21. Yalnız təqva əhli axirətdə kam alır.

Bu ayə həm cihada təşviq edir, döyüş qorxusunun qarşısını alır, həm də münafiqlərin pis falına cavab verir. Onlar məsələləri düzgün araşdırıb dərk etmək əvəzinə müvəffəqiyyətsizliklərin günahını peyğəmbərin boynuna atırlar.

1. Ölümün qəti olduğunu biliriksə, nə üçün döyüşdən qaçmalıyıq?!

2. Rəhbəri bədnam etmək münafiqlərin faydalarındandır.

3. Məsuliyyəti boyundan atıb büdrəmələrə don geyindirməklə öz günahlarımızı başqalarının boynuna atmamalıyıq.

4. Qələbə və məğlubiyyətlər, ölüm və həyat, aclıq və şirinliklər Allahın hikmətli müqəddərat dairəsindən kənar deyil.

5. Bütün acı və şirin hadisələrin mənşəyi Allahdır. Əhrimən, Yəzdan kimi inanclar boş şeydir.

6. Münafiqlər inadkardırlar və haqq sözü qəbul etmirlər.

7. Allahı hər şeyin mehvəri bilmək üçün insanın dəqiq və dərin təfəkkürə ehtiyacı var.

8. Tövhid və Allahın mehvər olmasını dərk etməyənlər heç bir maarifi dərk edə bilməzlər.

İlahi dünyagörüşündə hər şey Allahın məxluqudur.(Bax: "Zumər”, 63. ) Allah hər şeyi gözəl yaratmışdır.(Bax: "Səcdə”, 7. ) Allaha aid olan hər bir şey gözəlliklə müşayiət olunan bir yaranışdır. Bizim rastlaşdığımız çətinliklər isə, əvvəla kamilliklərin olmamasıdır. İkincisi, ilahi xeyirlərdən məhrumiyyətin səbəbi fərd və cəmiyyətin özünün əməlinə qayıdır.

Alimlərdən birinin dediyi kimi, günəş ətrafında dövr edən yerin bir hissəsi ona görə qaranlıq qalır ki, həmin hissənin arxası günəşə doğrudur. Həmin hissənin qaranlıq qalmasının səbəbi günəşdə axtarılmamalıdır. Günəş daim işıq verir. Beləcə, yerə deyə bilərik: Ey yer! Sənin hansı hissən işıqlıdırsa, o işıq günəşdəndir, hansı hissən qaranlıqdırsa, özün səbəbkarsan. Bu ayədə də insana xitab olunur ki, ona yetişən bütün yaxşılıqlar Allahdan, bütün pisliklər isə onun özündəndir.

Quranın həzrət Peyğəmbər (s) haqqındakı xoş sözlərini nəzərə alaraq deyə bilərik ki, "sənin nəfsindəndir” təbiri peyğəmbərə yox, insanın nəfsinə işarədir.

Əvvəlki ayədə oxuduq ki, bütün yaxşılıqlar və pisliklər Allah tərəfindəndir. Bu ayədə isə yalnız yaxşılıqların Allah tərəfindən olduğu bildirilir. Qeyd etməliyik ki, pisliklər insandan baş verdiyi üçün ona aid edilmişdir. Amma insan özü və onun iradəsi Allahın hakimiyyəti altında olduğundan bütövlükdə Allaha aid edilir. Necə ki, müəssisədə işləyən fəhlənin buraxdığı nöqsan həm onun özünə, həm də həmin müəssisəyə aiddir.

İmam Riza (ə) buyurmuşdur: "Allah insana xitab edir ki, sənin iradə və istəyin də Məndəndir.”("Təfsire-Əyyaşi”, c. 1, səh. 258.) Bəli, insan Allahın istəyi ilə qərara gələ bilər.

1. İlahi dünyagörüşündə bütün yaxşılıqlar və gözəlliklər Allahdandır.

2. Ruhiyyələrin zəifləşdirilməsinə ruhiyyələrin gücləndirilməsi ilə cavab verilməlidir. Münafiqlər pislikləri həzrət Peyğəmbərə (s) aid etdiklərindən ayədə bu baxış rədd edilir.

3. İslam peyğəmbərinin risaləti bütün dünyaya aiddir.

4. Peyğəmbərlər bütün insanlar üçün xeyir vasitəsidirlər.

1. Peyğəmbərin danışığı və rəftarı eynən Quran kimi höccətdir və onların icrası lazımdır.

2. Peyğəmbər hökumətinin fərmanlarına itaət vacibdir. (Peyğəmbərə itaət dedikdə onun hökumətinin fərmanlarına itaət nəzərdə tutulur. Peyğəmbərin bəyan etdiyi ilahi göstərişlərə itaət isə peyğəmbərə yox, Allaha itaətdir.)

3. Peyğəmbərlər məsumdurlar.

4. Peyğəmbərin əmrləri ilahi əmrlərdən doğmuşdur.

5. İnsan məcbur yox, azaddır.

6. Peyğəmbərlərin vəzifəsi zor yox, təbliğdir.

1. Vəfadarlıq və imandan danışan hər yağlı dilə aldanmayın. Çünki münafiqlər şirin dillə özlərini müti göstərmək istəyirlər.

2. Münafiqlərin məxfi gecə yığıncaqları və təşkilatları vardır.

3. Düşmənlər diqqətdən kənarda qalmış, qaranlıq nöqtələrdən faydalanırlar. Düşmənin hiylələrindən qəflətdə qalmayın.

4. Quran hamını eyni şəkildə məzəmmət etmir.

5. Allah münafiqlərin hiylə və qurğularının hesabına çatasıdır.

6. Münafiqlərin məxfi qurğuları müqabilində yalnız Allaha təvəkkül edilməlidir. Təvəkkül müvəffəqiyyət səbəbidir.

7. Allah müsəlmanların və peyğəmbərin himayədarıdır. Allah münafiqlərin qurğuları üzərindən pərdəni qaldırır, qeybi yardımlarla müsəlmanlara kömək edir.