 ALLAHABƏNDƏLİK SAYƏSİNDƏ AĞALIQ
Həzrət Əlinin (ə) düzgün İslam dünyagörüşünün əsasını təşkil edən baxışına əsasən ,məqam və rəyasət gücü ,mə’nəvi nüfuz ,bir sözlə ,ağalıq (qarət və sitəmkarlıq yox ,həqiqi ağalıq) Allaha bəndəlik sayəsində mümkündür.
Həzrət Əli (ə) bu mövzunu bəyan etmək üçün "əmr” sözündən sonra "Allahın bəndəsi” tə’birini qeyd edir və bu bəyanla həqiqi ağalıq səbəbini ,yə’ni bir olan xaliqin varlığını önə çəkir.
VALİNİNMƏS’ULİYYƏTLƏRİ
جِبْوةَ خَرَاجِهَا، وَجِهَادَ عَدُوِّهَا، وَاسْتِصْلاَحَ أَهْلِهَا، وَعِمَارَةَ بِلاَدِهَا
"Misir vilayətində Malikin vəzifələri bunlardır: Xərac (vergi) toplamaq ,düşmənlərlə cihad ,əhali arasında sülh və əmin-amanlıq yaratmaq ,şəhərlərin abadlığı.”
Həzrət Əli (ə) bu bəyanla Malik Əştərə həvalə olunan hakimiyyətin çərçivəsini dörd məsələ əsasında müəyyənləşdirir: Xərac ,müdafiə ,islah ,abadlıq.
XƏRACTOPLANMASI
"Xərac” dedikdə xüsusi bir vergi nəzərdə tutulur. Bildiyimiz kimi ,Misir camaatı İslamı könüllü şəkildə qəbul etməmişdi. Onlar müsəlmanlara müqavimət göstərə bilmədiklərindən təslim olub İslamı qəbul etmişdilər.
Fiqhi terminalogiyada İslam qoşununun sülh-sazişsiz ,hərbi qələbə ilə əldə etdiyi torpaqlar "əraziyyu məftuhətil-ənva” adlanır. Belə torpaqlar bütün müsəlmanlara məxsusdur və hamının bu torpaqlarda payı var. Bu əsasla İslam dövləti və İslam hakimi uyğun torpaqları müsəlmanlar arasında bölüşdürür. Pay torpağın müqabilində illik icarə alınır. Belə bir icarə haqqı fiqhi terinalogiyada "xərac” adlanır.
DÜŞMƏNLƏRDƏNMÜDAFİƏ
"Cihadə əduvviha” tə’birindən aydın olur ki, həzrət cihad dedikdə müdafiə savaşını nəzərdə tutmuşdur. Əhli-beyt (ə) rəvayətlərinə əsasən (eləcə də şiə fəqihləri icmasına görə),ibtidai cihad ,yə’ni müsəlmanların ilkin olaraq hücum çəkməsi yalnız mə’sum imamın hüzuru ilə mümkündür. Qeyb dövründə ibtidai cihada icazə verilmir. Aydın olur ki ,mə’sum imamın birbaşa nəzarətindən xeyli uzaq məntəqəyə göndərilən Malik qeyb dövründəki kimi hərəkət etməli ,hərbi yürüşlərdən çəkinib ,müdafiə işləri ilə məşğul olmalı idi. Mə’sum imamdan uzaqda olan valinin ibtidai cihad icazəsi yox idi.
XALQINİSLAHI
Deyilənlərdən aydın olur ki ,valinin vəzifəsi təkcə xalqın iqtisadi və dünyəvi işləri ilə məşğul olmaq deyil. Xalqın islah və tərbiyəsi də valinin əsas vəzifələrindəndir.
Beləcə ,mə’sumlar diqqət yetirməlidirlər ki ,onların işi küçələri asfaltlamaq ,əhaliyə məişət xidmətləri göstərməklə başa çatmır. İslam cəmiyyətində hər bir məs’ul insanların mə’nəvi durumuna diqqət yetirməli ,mə’nəvi məsələlərin tənzimində aparıcı rol oynamalıdır. Onlar "bu iş ruhanilərin vəzifəsidir və bizə aid deyil” deyib uyğun insani və islami məs’uliyyətdən qaça bilməzlər.
ŞƏHƏRLƏRİNABADLIĞI
Valinin mühüm vəzifələrindən biri şəhər və kəndlərin öhdəsində olan ərazilərin abadlığını tə’min etməkdir.
Tarix boyu İslamın ünvanına yazılmış böhtan və iftiralara baxmayaraq ,İslam xristian rahibliyindən fərqli olaraq İslam cəmiyyətinin maddi və rifah problemlərinə yetərincə diqqət ayırmış və ayırmaqdadır. İslam Allahı yaddan çıxarmayacaq həddə ,zülm-sitəm və istismara səbəb olmayan qədər dünyəvi ne’mətlərdən və maddi ləzzətlərdən faydalanmağı qanuni sayır.
CƏMİYYƏTİNİSLAH VƏ TƏRƏQQİSİ ÜÇÜN ÖZÜNÜTƏRBİYƏ ZƏRURƏTİ
أَمَرَهُ بِتَقْوَى اللهِ
(Həzrət Əli (ə))Maliki ilahi təqvaya(Allahdan qorxmağa) çağırır.
Əgər təqva əmri əvvəlki cümlələrlə əlaqəli nəzərdən keçirilsə ,aydın məfhum və yetərli mə’na kəsb edər. Ötən cümlələrdə həzrət Əli (ə) xalqın islah və tərəqqisini bir vali vəzifəsi kimi Malikin nəzərinə çatdırır. Mə’lum məsələdir ki ,təqvası olmayan ,nəfs istəkləri və heyvani hisslər sorağınca gedən bir vali tabeçiliyində olan xalqı doğru yola sövq edə bilməz. Çünki hidayətçi (doğru yola çağıran) insanın təbliğdə ilk rabitəsi özü ilədir. Əgər bu insan azğın nəfs istəklərini cilovlayıb ,ağıl və mə’nəviyyata tabe edə bilsə ,özünü hidayət etmiş olacaq. Yalnız bu işdən sonra o vücudundan xaricdə ,tə’sirli olub ,cəmiyyəti xeyirə sövq edə bilər. Amma özü ilə rabitədə azğın nəfs istəklərinə tabe olan ,öz tərbiyəsində müvəffəqiyyət əldə edə bilməyən insan başqalarını doğru yola sövq edə bilməz. Təbii ki ,həmişə yanında olan nəfslə mübarizədə müvəffəqiyyət qazana bilməyən insan arabir rastlaşdığı fərdlərlə rabitədə ,həm də cəmiyyət səviyyəsində qalib gələ bilməyəcək.
Mə’sum imamların təqva mövzusundakı bəyanatlarından mə’lum olur ki ,təqva insanın özünə baxışı ,nəfsə nəzarəti və hakimiyyəti mə’nasındadır. Təqva bir qrup rahattələb xanənişinin özünə şüar etdiyi kimi ,mübarizə meydanını tərk edib ,İslam cəmiyyəti və ümmətdən uzaqlaşmaq deyil.
SƏADƏTVƏ BƏDBƏXTÇİLİK YOLU
İslam dünyagörüşündə ilahi göstərişlərə itaət səadət ,ilahi göstərişlərə itaətsizlik bədbəxtçilikdir. Bu islami me’yarı ətraflı şəkildə açıqlamazdan öncə həzrət mövlanın buyuruqlarına nəzər salaq:
أَمَرَهُ بِتَقْوَى اللهِ، وَإِيثَارِ طَاعَتِهِ، وَاتِّبَاعِ مَا أَمَرَ بِهِ فِي كِتَابِهِ: مِنْ فَرَائِضِهِ وَسُنَنِهِ، الَّتِي لاَ يَسْعَدُ أَحَدٌ إِلاَّ بِاتِّبَاعِهَا، وَلاَ يَشْقَى إِلاَّ مَعَ جُحُودِهَا وَإِضَاعَتِهَا
"(Həzrət Əli (ə) hər şeydən öncə Malikə aşağıdakı işləri əmr edir:) İlahi təqva ,Allaha itaət yolunu seçmək ,Allahın öz kitabında əmr etdiyi sünnə və vacibatlara əməl etmək!
Çünki kimsə bu əmrlərə itaət etməmiş səadətə nail olmayacaq ,kimsə bu göstərişləri tərk etməmiş bədbəxtliyə uğramayacaq.”
Kitab dedikdə təkcə Qur’an nəzərdə tutulmur. Nəzərdə tutulan həm Qur’an ,həm də Əhli-beyt (ə) rəvayətləridir. İslamda bütün dini sünnə və qaydalar "kitabullah” adlandırılır. Səbəb budur ki ,bütün vaciblər ,haramlar ,məkruhlar və müstəhəblər Allah yazısıdır. Yə’ni Allah insanların əməl etməsi üçün təqdir qələmi ilə bütün bunları yazıya almışdır. Belə ki ,uyğun buyuruqlar şəriətdə öz əksini tapmışdır.
Varlıq aləmində Allah əmrlərinə itaət etmədən heç bir şə’n və məqam sahibi xoşbəxtliyə çata bilməz. Bu iş yalnız vaciblərə əməl ,haramların tərki ilə mümkündür. Əksinə ,vacib əmrlərə itaətsizlik və e’tinasızlıqla Allah göstərişlərindən çıxan ,qoyulmuş hədləri pozan fərd bədbəxt olur.
Aydın olur ki ,heç bir elmi dərəcə insanı xoşbəxtliyə çatdıra bilməz. Amma elm və bilik sayəsində Allaha itaət yolunu seçən insan daha sür’ətli hərəkət edib ,daha uca məqama yüksələ biləcək.
TƏQVANINYÖNÜMLƏRİ
Təqvanın iki yönümü var: dini vaciblərə əməl və haramların ,bəyənilməyən işlərin tərki.
Həzrət mövlanın buyuruğunda "isari taətihi” tə’biri təqvanın birinci yönümünü, "ən yəksir nəfsəhu indəş-şəhəvat” tə’biri təqvanın ikinci yönümünü bəyan edir.
BÖYÜKCİHAD ("CİHADİ-ƏKBƏR”)
Bə’zi rəvayətlərdə nəfslə mübarizə cihad kimi xatırlanır. Bu mövzuda "Vəsailuş-şiə” müəllifi imam Sadiqdən (ə) nəql edərək yazır: "Girami İslam peyğəmbərinin düşmənlə savaşa göndərdiyi dəstə qələbə ilə geri döndü. Onlar vətənə qayıtdıqdan sonra hamılıqla həzrət Peyğəmbərin (s) hüzuruna gəldilər. Həzrət bu qalib dəstəyə xitabən buyurdu: "Əhsən kiçik cihadı başa çatdıranlara! Amma böyük cihad hələ ki ,öndədir.” Bir şəxs soruşdu: "Ya rəsuləllah ,böyük cihad hansıdır?” Həzrət buyurdu: "Nəfslə mübarizə!”[2]Qur’ani-məciddə behiştə daxil olmaq üçün azğın nəfs istəklərini cilovlamağın şərt qoyulması bu mübarizənin əzəmətini təsdiqləyən yetərli nümunədir. Qur’an bu barədə buyurur: "Rəbbinin məqamından qorxan ,nəfsini azğın istəklərdən uzaq saxlayanın yeri behiştdir.”[3]
Gördüyümüz kimi ,bu ayədə behiştə daxil olmaq üçün iki əsas şərt qoyulur: Allahın əzəmətindən qorxu və azğın istəklərdən çəkinmək. |
