İYİRMİ ÜÇÜNCÜ DƏRS
1.
Allahdan başqası üçün nəzr və qurbanlıq tövhidlə necə uyğun gələ bilər?
2.
Vəhhabilər nəzr və qurbanlıq barəsində necə düşünürlər?
Qədim
zamanlardan bəşər cəmiyyətləri arasında belə bir adət vardır ki, camaat xüsusi
niyyət və hədəflər üçün, yaxud məxsus şəraitlərdə qurbanlıq etmiş və ya müəyyən
bir işi nəzr adı ilə özlərinə vacib etmişlər. Məsələn nəzir edirlər ki,
xəstələri sağalarsa müəyyən bir məbləğ versinlər, yaxud bir qoyunu qurban
kəssinlər və s. Əlbəttə bütpərəstlik ayinləri hakim olan cəmiyyətlərdə bütün
adına və bütün qarşısında qurbanlıq və nəzr edilirdi. Buna görə də İslam
nöqteyi-nəzərindən onların bu əməli müşrikcəsinə edilən bir əməl sayılmış, Allah
və Peyğəmbər tərəfindən aşkar şəkildə qadağan edilmişdir. Müsəlmanlar da həmişə
Peyğəmbər və din böyükləri, eləcə də müqəddəs məkanlar və bu kimi şeylər üçün
nəzr, yaxud da qurbanlıq edirlər. Məsələn, bir kəs belə nəzr edir: «əgər filan
hacətim qəbul olsa, müəyyən bir məbləği Peyğəmbər məscidinə və ya o Həzrətin
hərəminə, yaxud filan məscidə, xəstəxanaya və ya digər bir yerə verərəm», yaxud
da «filan gün filan müqəddəs məkanın zəvvarları və namaz qılanları üçün bir
qoyun qurbanlıq edərəm.» Vəhhabilərlə sair İslami firqələr arasında bu məsələ
ilə əlaqədar yaranan əsaslı ixtilaf bundan ibarətdir ki, onların fikrincə,
Allahdan başqası üçün olan hər növ nəzr və qurbanlıq büt üçün olan nəzr və
qurbanlığın nümunəsi kimidir.
İbni
Teymiyyədən soruşulduqda ki: «Məscidlər üçün, ölü və diri şəxsiyyətlər üçün pul,
dəvə, qoyun, şam, yağ və sair bu kimi şeyləri nəzr etmək olarmı? İnsanın «əgər
övladım salamat qayıtsa, filan imam üçün filan məbləğ pul verəcəyəm» - deyə nəzr
etməsi səhihdirmi?» O, bu suala belə cavab verdi: Bizim alimlərimiz belə
nəzrləri caiz hesab etmir və insanın bir şeyi qəbir, yaxud qəbrin mücavirləri
üçün nəzr etməyinə icazə vermirlər. Əgər pul, yağ, şam, heyvan və sair kimi
şeylər bu yolda nəzr edilərsə, onun nəzri günah hesab olunacaqdır. Belə ki,
Peyğəmbərdən (s) nəql olunan səhih bir hədisdə deyilir: «Hər kəs Allaha itaət
etməyi nəzr etsə, gərək itaət etsin (nəzri səhihdir), Allaha günah etməyi nəzr
edən şəxs o günahı etməməlidir (onun nəzri batildir).»
Məhəmməd
ibni Əbdül Vəhhab deyir: «Peyğəmbər (s) müşriklərlə vuruşdu ki, hər bir şey, o
cümlədən zibh və qurbanlıq da Allah üçün olsun.» Sonra deyir: «Məgər namaz və
qurbanlıq ibadət deyildirmi? Əgər bir məxluq üçün qurbanlıq edirsinizsə, Allaha
ibadətdə şərik qoşmursunuzmu? Mələklərə və saleh şəxsiyyətlərə ibadət edən
müşriklər onlar üçün qurbanlıq kəsərək, dua etmirdilərmi və ya onlara
sığınmırdılarmı?»(«Kəşfüş şübəhat».)
Sən’ani
də belə deyir: «İbadətdə tövhid yalnız bununla kamil olar ki, hər bir şey, o
cümlədən qurbanlıq Allah üçün olsun. Buna əsasən qəbirlərin kənarında qurbanlıq
etmək müşriklərin əməli kimidir. Belə ki, onlar bütlərin yanında qurbanlıq
edirdilər.» Həmçinin belə deyir: «Qurbanlıq edən şəxslərdən soruşuruq: Bunu
Allah üçün və Onun razılığı naminə yerinə yetirirsinizmi? Onda nə üçün bu işi
qəbirlərin kənarında edirsiniz? Əgər bu yolla qəbrin sahibinə ehtiram qoyub ona
tə’zim etmək istəyirsinizsə, onda müşrik sayılırsınız. Əgər belə məqsədiniz
olmasa, onda qəbri qana batırmaq, camaatın üst-başını murdarlamaq
istəyirsiniz.»(«Təthirul-e’tiqad».)
Sən’ani
nəzr barəsində belə deyir: «Hər kəs belə bir iş görsə ibadətdə şirkə düçar
olmuşdur, hansı məxluq üçün nəzr etmişdisə, o məxluq onun mə’budu sayılır.
Məxluqun xeyir və zərər sahibi olmasına e’tiqad bəsləmək, onu şəfaətçi etmək
şirkdir. İnsanın malını və övladını ölü və ya yaxud diri üçün nəzr etməsinə
gəldikdə isə, bu şübhəsiz şirkdir! Bu kimi əqidələr cahiliyyət əqidəsidir və
belə nəzrlər cahiliyyət dövründəki camaatın əməllərinə oxşayır».
O,
sözünün davamında deyir: «Əgər «bu qurbanlıqların və nəzrlərin hökmü nədir?» -
deyə soruşsanız, cavabında deyəcəyik: Camaatın var-dövləti özləri üçün əziz və
sevilməlidir. Nəzr edib malının bir miqdarını bir tərəfə qoyan şəxs yalnız
zərəri dəf edib, yaxud fayda aparmağa inanır. Əgər əməlinin yanlış olmasını
bilsəydi, heç vaxt bu işi görməzdi. Deməli, əvvəlcə ona demək lazımdır ki, onun
bu işi malını zay etməkdir və bu işdə nəinki bir fayda hasil etməmiş, üstəlik
zərəri də dəf etməmişdir.» Sonra deyir: «Alimlərin vəzifəsi budur ki, bu əməl və
e’tiqadların şirk və haram olduğunu izah etsinlər və bildirsinlər ki, bu işlər
müşriklərin öz bütləri qarşısında yerinə yetirdikləri həmin əməllər kimidir.»(«Təthirul-e’tiqad».)
Vəhhabilərin
nəzr və qurbanlıq barəsindəki nəzəriyyəsini araşdırıb onun səhih və ya batil
olmasını ayırd etmək üçün bir neçə məsələni qeyd etmək lazımdır:
1.
Şübhəsiz qurbanlıq etmək həmişə ibadət ünvanı ilə edilmir və ibadət də deyildir.
Çünki əksər hallarda heyvanın başı zibh olunarkən Allahın adını dilimizə
gətirməyimiz yalnız buna görədir ki, o heyvanın əti halal olsun, çünki
Allah-taala buyurur:
«Üstündə
Allahın adı çəkilməmiş heyvanların ətindən yeməyin. Bu, şübhəsiz ki,
günahdır...» (Ən’am‒121.)
Bə’zən
mümkündür ki, zibh edilmə məxluqa aid edilsin. Məsələn, «bu qoyunu qonaqlar üçün
zibh etmişik» desək, belə çıxır ki, biz qonaqların dərgahına yaxınlaşmaq
məqsədilə bu işi görmüşük və bizim bu qonaqpərvərliyimiz ibadət hesab olunur?!
Məlumdur
ki, qurbanlıq etməkdə məqsəd hansısa bir yerə yaxınlaşmaq olsa, o surətdə ibadət
hesab olunur; bir kəs qurbanlıq etməklə Allahdan başqasına yaxınlaşmaq istəsə,
şirkə düçar olar. Amma müsəlmanların müqəddəs məkanlarda etdikləri əməli yə’ni,
qurbanlığı şirk hesab etmək olmaz. Müsəlmanlar heç vaxt Allahdan başqasına
yaxınlaşmaq məqsədi güdmür, müqəddəs məkanlarda ibadətin daha çox savabı və
dəyəri olduğundan, öz qurbanlıqlarını o yerlərdə yerinə yetirirlər. Digər
tərəfdən də niyyət edirlər ki, məsələn, bu qurbanlığın savabı Peyğəmbərə, imama,
yaxud o müqəddəs məkanda dəfn olunmuş saleh bir insana çatsın.
Hər
hansı bir xeyir işi yerinə yetirib onun savabını ölülərin ruhuna hədiyyə etmək,
bütün müsəlmanların nəzərində məqbul məsələdir. Bu barədə çoxlu rəvayətlər də
nəql olunmuşdur. O cümlədən buyurulur: Bir kişi Peyğəmbərin yanına gəlib dedi:
«Ya Rəsuləllah! Mənim anam vəsiyyət etmədən vəfat etmişdir. Zənnimcə, əgər diri
olsaydı sədəqə verərdi. Mən sədəqə versəm ona bir fayda çatdırarmı?» Peyğəmbər
(s) buyurdu: «Bəli.» Sonra həmin kişi soruşdu: «Nə sədəqə verim?» Həzrət (s)
buyurdu: «Su.» Ona görə də həmin kişi quyu qazdı və dedi ki, bu anam üçündür.»(«Səhihi Müslüm», Ayişədən nəqlən.)
O
kişinin «Bu anam üçündür» deməsinin mə’nası bu deyildir ki, bu işlə anamın
dərgahına yaxınlaşmaq istəyirəm; məqsədi budur ki, bu işin savabını anama
hədiyyə edirəm.
2.
Qurbanlıq barəsində qeyd olunduğu kimi, nəzr barəsində də əgər nəzr edənin
məqsədi bu işlə Allahdan başqasına yaxınlaşmaq olarsa, şübhəsiz şirkə mübtəla
olar. Halbuki, bütün müsəlmanlar nəzr verməklə yalnız Allaha yaxınlaşmaq
istəyirlər. Çünki hər hansı bir şeyi nəzr etdikdə deyərlər ki: «Lillahi ələyyə
kəza, in kanə kəza» yə’ni, əgər bu iş belə olarsa, Allah görə mənim öhdəmə filan
iş olsun. Müsəlmanların peyğəmbər və yaxud imam üçün nəzr etməsindən məqsəd,
məhz onların Allaha yaxınlaşmasıdır. «Lillahi ələyyə kəza» deməklə tə’kid
edirlər ki, Allah görə mənim öhdəmədir ki, misal üçün, filan işi Rəsuli-Əkrəm
üçün yerinə yetirim. Bu nəzrin mə’nası Allah dərgahına yaxınlaşmaq və savabını
Peyğəmbərə (s) hədiyyə etməkdir. Diqqət yetirmək lazımdır ki, Qur’ani-kərimdə
«Əs-sədəqatu lil füqəra»(Tövbə‒60) deyilməsinin mə’nası bu deyildir
ki, sədəqəni fəqirlərə yaxınlaşmaq üçün vermək lazımdır. Əksinə, mə’nası budur
ki, sədəqənin xeyir və faydaları fəqirlərə çatmalıdır, onların ehtiyacları
tə’min olunmalıdır. Amma, əsas niyyət Allah dərgahına yaxınlaşmaqdır.
3.
Qurbanlıq və nəzr barəsində Peyğəmbəri-Əkrəmdən (s) çoxlu rəvayətlər nəql
olunmuşdur. O hədislərin hamısında Allahdan başqası üçün nəzr və qurbanlıq
edilməsinə icazə verilir. Bu məsələdə yalnız bir hal istisna olunur, o da
müşriklərin və bütpərəstlərin əməli ilə qarışıq düşməsi ehtimal olunan
hallardır.. Aşağıdakı rəvayətlərə diqqət yetirin:
*Peyğəmbərin
(s) dövründə bir kişi nəzr etmişdi ki, bir dəvəni Dəvanədə (qırmızı dənizin
sahilində bir çölün adıdır) qurbanlıq etsin. Peyğəmbərin (s) yanına gəlib öz
məqsədini bildirdi. Həzrət (s) ona buyurdu: «Orada cahiliyyət dövründə pərəstiş
edilən bütlərdən biri vardırmı?» Kişi dedi: «Xeyr.» Həzrət buyurdu: «Orada
cahiliyyət dövrünə məxsus olan bayramlardan biri keçirilirdimi?» Dedi: «Xeyr.»
Sonra Peyğəmbər (s) buyurdu: «Öz nəzrinə vəfa et, çünki (yalnız) Allaha qarşı
günah sayılan və insanın malikiyyətində olmayan yerlərdə nəzr etmək caiz
deyildir.»(«Sünəni ibni Davud», 2-ci cild.)
*Meymunə
adlı bir şəxs Peyğəmbərə (s) ərz etdi: «Mən nəzr etmişəm ki, əlli baş qoyunu
Dəvanədə qurbanlıq edəm». Peyğəmbər (s) ondan soruşdu: «Orada büt varmı?» Dedi:
«Xeyr». Həzrət (s) buyurdu: «Onda öz nəzrinə əməl et».(Mö’cəmül-Büluan», 2-ci cild.)
*Bir
qadın Peyğəmbərin (s) yanına gəlib dedi: «Nəzr etmişəm ki, xüsusi bir məhəldə
qurbanlıq edəm». Peyğəmbər (s) buyurdu: «Orada büt varmı?» Dedi: «Xeyr».
Peyğəmbər (s) buyurdu: «Öz nəzrinə vəfa et».(«Sünəni ibni Davud», 2-ci cild.)
*Əhməd
ibni Hənbəl, Əbu Davud və Termezi rəvayət etmişlər ki, Peyğəmbər (s) öz mübarək
əli ilə qurbanlıq edib belə buyurdu: «Pərvərdigara! Bu mənim və ümmətimdən
qurbanlıq etməyə qadir olmayanların tərəfindən olan bir qurbanlıqdır ».
*Seyf
və Əbu Davud, Əli ibni Əbi Talib (ə)-dan nəql edirlər ki, o həzrət Peyğəmbərin
(s) yerinə qurbanlıq kəsib buyurdu: «Rəsuli-Əkrəm (s) mənə vəsiyyət etmişdir ki,
onun yerinə qurbanlıq edəm».
Bu
barədə nəql olunan rəvayətlər məcmusundan belə nəticə alınır ki, savabını başqa
şəxslərə, yaxud heç bir şirk ehtimalı olmayan, ehtirama malik olan məkanlara
hədiyyə etmək məqsədilə nəzr etmək caiz və bəyənilən işdir. Yalnız o nəzrlər
caiz deyildir ki, Allahdan başqasına yaxınlaşmaq məqsədi və ibadət ünvanı ilə
edilsin. Müqəddəs məkanlarda, yaxud saleh insanların, böyüklərin, üzərimizdə
haqqı olan şəxslərin və s. tərəfindən qurbanlıq etməyin də hökmü eynidir.
1.
Vəhhabilər hansı dəlilə görə müqəddəs şəxslərə və ya məkanlara qurbanlıq və
nəzri bütpərəstliyin nümunəsi hesab edirlər?
2.
Sən’aninin nəzr və qurbanlıq barəsindəki nəzərini bəyan edin.
3.
Hansı hallarda Allahdan başqası üçün nəzr və qurbanlığın şirklə ziddiyyəti
yoxdur?
4.
Nəzr və qurbanlıqla əlaqədar rəvayətlərdən hansı nəticəni almaq olar?
İYRİMİ
DÖRDÜNCÜ DƏRS
1.
Peyğəmbərlərin və övliyaların qəbirlərinə ehtiram qoymaq caizdirmi?
2.
İlahi övliyaların qəbri üzərində bina tikməyin hökmü necədir?
3.
Vəhhabilərin ilahi övliyaların qəbri barədəki əməl və nəzərləri nədən
ibarətdir?
5. BÖYÜK
ŞƏXSİYYƏTLƏRİN QƏBİRLƏRİNƏ EHTİRAM QOYMAQ
Müsəlmanlar
İslamın zühur etdiyi ilk əvvəllərdən hazırkı əsrə qədər, din böyüklərindən hər
hansı biri dünyadan gedərsə, sağlığında malik olduğu ehtiram və məhəbbətin
şiddətindən, ölümündən sonra da onun qəbrinə xüsusi əhəmiyyət verir, məhəbbət və
ehtiramlarını bildirmək üçün qəbr sahibinin ziyarətinə gedirlər; bə’zən qəbrin
yaxınlığında dua və ibadətlə məşğul olur, ziyarətçilərin asayiş və rahatlığı
üçün orada bina tikir və bə’zən qəbir sahibinin malik olduğu hörmət və
müqəddəsliyə görə onun qəbrinə ehtiram əlaməti olaraq, məqbərə də
düzəldirlər.
Bu
kimi əməllər təqribən İslamın bütün dövrlərində mövcud olmuş və islam
cəmiyyətində bir növ sünnət, (adət-ən’ənə) formasını almışdır. Amma vəhhabi
məzhəbi bütün bu əməllərə bütpərəstlik və şirk damğası vuraraq bu işlərlə kəskin
mübarizə aparırdı. Buna görə də bu və gələn dərsdə vəhhabilərin bu barədə irəli
sürdükləri nəzəriyyəni araşıdaracığıq.
a).
Ziyarət;
Vəhhabilərin
nəzərində peyğəmbərlərin, ilahi övliyaların, hətta Peyğəmbəri-Əkrəmin (s)
qəbrini ziyarət etmək mütləq şəkildə şirk və haram kimi cilvələndirilir. İbni
Teymiyyə deyir: «İslam dininin əsaslarından biri də budur ki, Peyğəmbər qəbirlər
barəsində heç bir göstəriş verməyib, peyğəmbərlərin və salehlərin qəbirləri
kənarında bir şey düzəltməyi öz ümməti üçün qanun bilməyib. Bu, müşriklərin
adət-ən’ənəsidir ki, Allah onların barəsində belə buyurub:
«Kafirlər
dedilər: Öz mə’budlarınıza pərəstiş etməkdən əl çəkməyin, Vəd, Sər’, Yəğus, Yəuq
və Nəsr’ (bütlərin adlarıdır) pərəstiş etməkdən əl çəkməyin».[Nuh-23]
İbni
Abbas demişdir: «Bu beş nəfər Nuh qövmündə olan beş saleh şəxsiyyət idi ki,
öldükdən sonra camaat onların qəbirlərinin üzərində heykəl düzəldərək pərəstiş
etdilər.»(«Minhacus-sünnə».)
İbni
Teymiyyənin bu sözlərindən belə başa düşülür ki, Peyğəmbərin (s) və ilahi
övliyaların qəbirlərini ziyarət etmək Nuh qövmünün müşriklərinin əməli kimidir.
Belə ki, onlar öz qövmünün böyük və saleh şəxsiyyətlərini pərəstiş edib və
ibadət üçün heykəl düzəldirdilər. Buna görə də İbni Teymiyyə bu işlə
müxalifətçilik edirdi.
Aydındır
ki, müsəlmanlardan hər hansı biri Peyğəmbərin (s) və ya ilahi övliyaların
qəbirlərinə sitayiş etmək məqsədi ilə onların şərif qəbirlərinin ziyarətinə
getsə, şübhəsiz ki, şirkə düçar olur. Amma sualımız budur ki, müsəlmanlardan
hansı biri Peyğəmbərin (s) qəbri önündə səcdə və ibadət edir. Başqa sözlə desək,
o şərif qəbri özünə qiblə seçir?
Müsəlmanlar
qəbir sahibinə öz ehtiram və məhəbbətlərini bildirmək, nəticədə üzü qibləyə
namaz qılıb savabını qəbir sahibinin əzəmətli ruhuna hədiyyə etmirlərmi? Bu
əməllə bütpərəstlərin və müşriklərin yerinə yetirdikləri əməl müqayisəolunmaz
dərəcədə fərqlidir və azacıq diqqət yetirməklə onu dərk etmək olar.
Bundan
əlavə, Rəsuli-Əkrəm (s) qəbirləri ziyarət etməyə dair çoxlu tövsiyələr edərək
buyurmuşdur: «Qəbirləri ziyarət edin, çünki onların ziyarət edilməsi sizə
axirəti xatırladır».(«Sünəni ibni Macə», 1-ci cild.)
O
həzrətdən (s) rəvayət olunan başqa bir hədisdə deyilir: «Mən əvvəllər sizi
qəbirləri ziyarət etməkdən çəkindirdim, amma bundan sonra ziyarət edin, çünki
qəbirlərin ziyarət edilməsi dünyada zahidliyə və axirətin xatırlanmasına səbəb
olur».(«Sünəni ibni Macə», 1-ci cild.)
Başqa
bir yerdə Ayişədən belə nəql olunur: «Rəsuli-Əkrəm (s) qəbirlərin ziyarətinə
icazə verdi».(«Sünəni ibni Macə», 1-ci cild.)
Rəvayət
olunmuşdur ki, Peyğəmbər (s) anasının qəbrinin ziyarətinə gedib orada ağladı,
ətrafında olanlar da ağladı. Sonra həzrət buyurdu: «Pərvərdigarımdan anamın
qəbrinə ziyarət etmək üçün icazə istədim və O da icazə verdi. Belə isə, siz də
qəbirlərin ziyarətinə gedin, çünki bu iş insana ölümü xatırladır».(«Səhihi Müslüm», 3-cü cild.)
Mö’minlərin
qəbirlərini ziyarət etmək Peyğəmbərin (s) bu qədər diqqət yetirdiyi və tövsiyə
etdiyi məsələlərdəndirsə, onda o həzrətin (s) öz qəbrini və sair din
başçılarının qəbirlərini ziyarət etmək sözsüz ki, bəyənilən bir işdir. Bundan
əlavə, o Həzrətin özü də onun qəbrinin ziyarət edilməsini tövsiyə edərək
buyurmuşdur: «Hər kəs mənim qəbrimi ziyarət etsə, mənim şəfaətimə nail
olacaqdır.». Bu hədisi hədisşünaslar və məşhur müəlliflərin çoxu öz kitablarında
qeyd etmişlər. O cümlədən, Darqutni «Sünən» kitabında, Mavurdi
«Əl-əhkamus-sultaniyyə» kitabında, İbni Əsakir «Tarix» kitabında, Süyəki Şafei
«Şifaus-siqam» kitabında, İbni Xüzeymə «Səhih» kitabında və s.-ni qeyd etək
olar. Peyğəmbər (s) başqa bir hədisdə buyurur: «Hər kəs həcc etdikdən sonra
mənim qəbrimi (vəfatımdan sonra) ziyarət etsə, məni sağlığımda ziyarət edən şəxs
kimidir.» Şeybani, Əbu Yə’la, Bəğli, Beyhəqi, Darqutni, İbni Əsakir və sair
alimlərdən bir çoxu bu hədisi rəvayət etmişlər.
Peyğəmbər
(s) başqa bir hədisdə buyurur: «Bir kəs Allah evinin ziyarətinə gedib məni
ziyarət etməsə, mənim haqqımda zülm etmişdir». Səmhudi, Darqutni, Qəstəlani və
başqaları bu hədisi rəvayət etmişlər.
b)
Qəbirlərin üzərində bina tikilməsi;
Vəhhabilər
tərəfindən şirkin növü sayılan digər bir məsələ ilahi övliyaların qəbirləri
üzərində bina tikməkdir. İbni Qəyyim Coziyyə (İbni Teymiyyənin məşhur şagirdi
idi) bu xüsusda deyir: «Qəbirlərin üzərində tikilən binaları uçurtmaq vacibdir,
dağıdılması mümkün olduğu halda onun bir gün belə saxlanılması caiz deyildir.»(İbni Qəyyim, Zadul məad fi hüda xeyril ibad».) Sən’ani də belə deyir: «Qəbir üzərində tikilən bina büt kimidir. Cahil
bütpərəstlərin düzəldərək onu büt və sənəm dedikləri şeyi qəbrə əlaqələri
olanlar edir və onun adını qəbir və məşhəd qoyurlar. Büt adını dəyişdirmək,
həqiqətdə bir şeyi büt olmaqdan xaric etmir.»(Sən’ani, «Təthirul-e’tiqad».)
Vəhhabilərin
öz nəzəriyyələrini isbat etmək üçün gətirdikləri ən mühüm sənəd Əbil Həyyac
Əsəddən nəql olunan rəvayətdir. O, deyir: «Əli ibni Əbi Talib mənə buyurdu: Mən
səni, Peyğəmbərin məni seçdiyi bir iş üçün seçmədimmi? Yə’ni, heç bir təsviri
qoyma qalsın, hamısını məhv et, heç bir uca qəbri qoyma qalsın, onu yerlə
bərabər et».
Bu
rəvayətə əsasən vəhhabilər inanırlar ki, qəbri yerlə eyni səviyyədə etmək, onun
üzərində düzəldilən binaları dağıtmaq Peyğəmbəri-Əkrəmin göstəriş və
tövsiyəsidir.
Bu
hədis həm sənəd, həm də dəlalət baxımından münaqişəli və iradlıdır. Sənəd
baxımına gəldikdə, bu hədisin rəvayətçiləri silsiləsində Vəki’, Süfyan Suri,
Cəlil ibni Sabit, Əbi Vail Əsədi kimi şəxslər vardır ki, hədisşünasların
nəzərində mö’təbər sayılmırlar. O cümlədən, İbni Həcər Əsqəlani
«Təhzibut-təhzib» kitabında Əhməd ibni Hənbəldən Vəki’nin barəsində belə nəql
edir ki, o, beş yüz hədisdə səhv etmişdir. O, həmçinin İbni Mübarəkdən Süfyan
barəsində nəql edərək deyir: «Bir gün Süfyan hədis oxuyurdu, bu vaxt onun yanına
gəlib gördüm ki, hədisdə müəyyən dəyişikliklər edir (buna tədlis deyilir). Məni
görən kimi xəcalət çəkdi». Həmçinin İbni Həcər İbni Əbi Sabit barəsində İbni
Həyyandan nəql edir ki, o, müdəllis idi (yə’ni, özünün ürəyi istədiyi kimi
hədisləri təhrif edirdi). O, Əbu Vail Əsədini də nasibi və Əlinin (ə) yolundan
azanlardan hesab edir.(İbni Həcər Əsqəlani, «Təhzibut-təhzib».)
Amma
dəlalət baxımına gəldikdə isə, qeyd etmək lazımdır «səvvəytəuhu» kəlməsi
«dağıdıb yerlə yeksan, eyni səviyyədə etmək» - deyildir. Çünki əgər belə
olsaydı, əvvəla bu felin vasitəsiz tamamlığı olmalıydı. Məsələn həzrət (ə) belə
buyurmalı idi ki: «Heç bir qəbri yerlə yeksan etməmiş qoyma». «Səvvəytəhu»
fe’linin tamamlığı səth, müstəvi şəkilində etmək, onun iki tərəfini bərabər
etmək deməkdir. Bu mə’na dəvə beli kimi düzəldilən qəbirlər barəsində səhih ola
bilər.
İkincisi,
əgər qəbrin yerlə eyni səviyyədə edilməsi nəzərdə tutulursa da, bu,
müsəlmanların qəbri yerdən bir qarış qaldırmaq əsasında olan qət’i sünnəsi ilə
uyğun gəlmir.
Bundan
əlavə əgər məqsəd qəbri yerlə eyni səviyyədə düzəltmək olsa, onda ziyarət
edənlərin rahatlıq və asayişi üçün düzəldilən binaların dağıdılmasına haradan
dəlalət edir?
Digər
məsələ budur ki, əgər qəbir üzərində bina tikmək qadağandırsa, onda Peyğəmbərin
səhabələri hansı əsasa görə o həzrətin mütəhhər cənazəsini Aiyşənin otağında
dəfn etdilər və dəfn mərasimindən sonra nəinki otağı dağıtmadılar, üstəlik onun
divarlarını düzəldib tə’mir etdilər.
1.
Vəhhabilər hansı ayəyə əsasən qəbirlərin ziyarət olunmasını haram hesab
edirlər?
2.
Vəhhabilərin ziyarətin haram olması ilə əlaqədar gətirdikləri dəlili
araşdırın.
3.
Nə üçün vəhhabilər qəbrin yerlə eyni səviyyədə olmasını iddia edirlər?
4.
Vəhhabilərin qəbirlərin yerlə eyni səviyyədə olması ilə əlaqədar istinad
etdikləri hədisi araşdırın.
İYİRMİ
BEŞİNCİ DƏRS
1.
İlahi övliyaların qəbirləri üzərində məscid tikmək tövhidlə uyğundurmu?
2.
Qəbirlərin kənarında dua və ibadət etməyin hökmü nədir?
3.
Qəbirlərin üzərində çıraq yandırmaq və onlardan təbərrük etməyin hökmü
nədir?
4.
Vəhhabilərin yuxarıdakı hallarda nəzəri necədir?
V) CALEH BƏNDƏLƏRİN
QƏBİRLƏRİ ÜZƏRİNDƏ MƏSCİD TİKMƏK
Vəhhabilər
Peyğəmbəri-Əkrəmdən nəql olunan bir hədisə istinad edərək saleh bəndələrin
qəbirləri üzərində, yaxud onun qonşuluğunda məscid tikməyi caiz bilmir və bu işi
bir növ qəbrə sitayiş etmək adlandıraraq, onu şirk hesab edirlər.
Vəhhabilərin
istinad etdikləri hədislər aşağıdakılardır:
Nəsai
öz «Sünən» kitabında İbni Abbasdan belə rəvayət edir: «Peyğəmbəri-Əkrəm
qəbirlərin ziyarətinə gedən qadınları, eləcə də qəbirləri məscid qərar verənləri
və onun üzərində çıraq yandıranları lə’nətləmişdir».
Buxari
«Səhih» kitabında Aiyşədən nəql edir ki, Peyğəmbər (s) buyurdu: «Allah
məsihilərə və yəhudilərə lə’nət eləsin, çünki onlar peyğəmbərlərinin qəbrini
məscid qərar verirdilər». Ayişə sonra dedi: Əgər belə olmasaydı, Peyğəmbərin
qəbrini aşkar edərdilər (və onun qarşısından pərdə asmazdılar), amma mən bundan
qorxuram ki, onu məscid qərar versinlər (buna görə də o pərdəni
qaldırmıram)».
Müslüm
də öz «Səhih» kitabında rəvayət edir: «Allah yəhud qövmünü məhv etsin, çünki
onlar peyğəmbərlərinin qəbrini məscid qərar vermişdilər».
Vəhhabilər
bu kimi rəvayətlərdən nəticə almışlar ki, qəbirlərin üzərində məscid tikmək caiz
deyildir. İbni Teymiyyə «Ziyarətul-qubur» risaləsində yazır: Bizim alimlərimiz
demişlər ki, qəbirlərin üzərində məscid tikmək caiz deyildir».
Bu
rəvayətlərin düzgünlüyündə edilən münaqişəni nəzərə almasaq belə, onun dəlalət
baxımından vəhhabilərin nəzərini təsdiq etməsi nəzərə çarpmır. Çünki bu
hədislərin hamısında qəbirlərin məscid edilməsi ilə əlaqədar xəbərdarlıq edilir.
Həqiqətdə belə bir nigarançılıq var idi ki, müsəlmanlar da yəhudi və məsihilər
kimi peyğəmbərlərin və saleh bəndələrin qəbirlərini mə’bəd qərar verərək onlara
pərəstş etsinlər. Belə olan surətdə şəriət baxımından onların qarşısı
alınmalıdır, çünki bu əməlin şirk olmasında heç bir şəkk-şübhə yoxdur.
Müddəamızın şahidi Peyğəmbəri-Əkrəmin (s) Allaha xitabən ərz etdiyi duadır:
«Pərvərdigara, mənim qəbrimi ibadət olunan büt qərar vermə».(«Müsnədi Əhməd ibni Hənbəl», 3-cü cild.)
Əgər
peyğəmbərlərin qəbirləri məscid və qibləgah formasına düşərsə, qəbir və onun
sahibi pərəstiş edilərsə, əlbəttə şirk və haramdır. Amma sualımız budur ki,
müsəlmanların hansı biri ilahi övliyaların qəbrinin yanında məscid tikməklə öz
qibləsini dəyişdirərək Allah dərgahında ibadət və səcdə etmək əvəzinə, o qəbir
və onun sahibinə səcdə və pərəstiş edir?
Şərif
məzarlarda məscid tikilməsini səbəbi ilk növbədə bu işlə həmin məkanlara daha
artıq müqəddəslik və hörmət gətirmək və onun savabını həmin yerdə dəfn olunanın
sahibinə hədiyyə etmək, eləcə də ibadət və dua mərasimlərini yerinə yetirilməsi
şəraitini ziyarətçilər üçün tə’min etməkdir.
Amma
bu işlərin hamısında yeganə niyyət Allah dərgahına yaxınlaşmaqdır, qiblə də məhz
Beytullahul-həramdır.
q)
Qəbirlərin üzərində çıraq yandırmaq;
Yuxarıda,
Peyğəmbərin qəbirləri ziyarət edən qadınları, eləcə də qəbirlərin üzərində çıraq
yandıranları nifrin etməsi barədə İbni Abbasdan nəql olunan hədis vəhhabilər
tərəfindən qəbirlərin üzərində çıraq yandırmağın haram olmasını isbat etməyə bir
əsas verir.
Bu
əqidəni araşdırarkən demək lazımdır ki:
1.
Bu hədis sənəd baxımından zəifdir, çünki hədisin sənədində «Bazan» künyəsi ilə
tanınan Əbu Saleh vardır və bu şəxs mühəddislərin nəzərində mö’təbər sayılmır.
Nəsai onun barəsində deyir: «Siqə (e’timad olunası adam) deyildir.» İbni Ədi
demişdir: «Bir kəsi görmədim ki, ondan razı olsun.» Əbu Hatəm deyir: «Onun
hədisini dəlil gətirmək olmaz».
2.
Mətninin dəlaləti baxımından demək lazımdır ki, çırağın yandırılması o yerdə
qadağan olunur ki, onun heç bir faydası olmasın və nəticəsi yalnız malın tələf
edilməsi olsun. Əks halda, əgər fəzanın işıqlandırılması, namaz, dua, Qur’an
oxumaq üçün münasaib şərait yaradılması üçün olsa, buna hansı əsasla irad tutmaq
olar? Bundan əlavə, Termezi İbni Abbasdan nəql edir ki: «Bir gecə
Peyğəmbəri-Əkrəm bir qəbirə daxil oldu və onun üçün çıraq yandırdı».
Alimlər
də məhz bu mə’na əsasında fətva vermişlər. O cümlədən Əzizi «Şərhi camius-səğir»
kitabında yazır: «Qəbir üzərində çıraq yandırılması o zaman qadağan olunur ki,
onun heç bir şəkildə faydası olmasın, əks halda bu işin heç bir iradı yoxdur».
Həmin nəzərin oxşarını Sindi Nəsainin «Sünən» kitabının haşiyəsində və Muğni
«Camius-səğir»in haşiyəsində bəyan etmişdir.
d)
Qəbrin kənarında dua oxumaq və namaz qılmaq;
İbni
Teymiyyə «Ziyarətil-qubur» adlı risaləsində yazır: «Səhabələr Peyğəmbərin (s)
rövzəsinə və onun qəbrinin kənarına gələndə salam verirdilər. Dua etmək
istəyəndə qəbirdən üz döndərib qibləyə tərəf dururdular.» O, daha sonra deyir:
«Keçmiş alimlərdən heç biri qəbirlərin kənarında namaz qılmağı müstəhəbb hesab
etməmiş, orada yerinə yetirilən dua və namazı başqa yerlərdəkindən əfzəl hesab
etməmişlər, əksinə onların hamısı fikir birliyindədirlər ki, məscidlərdə və
evlərdə qılınan namaz saleh bəndələrin və peyğəmbərlərin qəbirləri kənarında
qılınan namazdan yaxşıdır».
Bu
nəzəri araşdırarkən deməliyik ki:
Əvvəla:
«Peyğəmbəri-Əkrəmin, yaxud sair peyğəmbər və salehlərin qəbrinin kənarında dua
və namazın caiz olmasını hər bir məkanda namaz qılıb dua oxumağın caiz olmasının
ümumiyyəti ilə isbat etmək olar.
İkincisi:
Şərif məkanlar, o cümlədən peyğəməbərlərin və ilahi övliyaların qəbirləri ibadət
üçün daha münasibdir. Çünki, onların orada dəfn olunması onlara şərafət gətirir.
Əgər belə olmasaydı, Allah-taala mö’minlərin İbrahim (ə) məqamında namaz
qılmalarını tə’kid etməzdi.
«(Ya
Məhəmməd!) Yadına sal ki, biz Kə`bəni insanlar üçün savab (ziyarətgah) və
əmin-amanlıq yeri etdik. (Ey mö`minlər!) Sizə də: "İbrahimin durduğu yeri
özünüzə namazgah edin!” – dedik...» (Bəqərə-125.)
Üçüncüsü:
Rəvayət olunmuşdur ki: Fatimeyi Zəhra hər cümə axşamları əmisi Həmzənin qəbrinin
ziyarətinə gedir, orada namaz qılır və ağlayırdı.(«Sünəni Kübra», 4-cü cild.) Halbuki həzrət Həmzə hicrətin 3-cü ilində şəhid olmuşdu, Peyğəmbər (s) isə
hicrətin 10-cu ilində vəfat etmişdir.
Deməli,
Fatimeyi-Zəhra yeddi il əmisi Həmzənin qəbrinin ziyarətinə getmiş və orada namaz
qılmışdır. Əgər bu iş caiz olmasaydı nə üçün Peyğəmbər (s) onu bu işdən
çəkindirməmişdir?
e)
Qəbrə təbərrük etmək;
Vəhhabilər
saleh bəndələrin qəbrini öpüb təbərrük etməyi və onların üzərlərinə toxunmağı
caiz bilmir, həmçinin bunu bütpərəstlərin və müşriklərin əməllərinə
oxşadırlar.
Amma,
diqqət yetirmək lazımdır ki:
1.
Qəbrə təbərrük etmək qəbir sahibinin hörmətinə e’tiqad bəsləmək və eləcə də ona
məhəbbət və ehtiram göstərmək üçün edilir. Buna görə də əgər qəbirlərə ehtiram
və tə’zimi ibadət sayıb, onun haram və şirk olduğunu desək, onda Kə’bəyə
ehtiram, tə’zim, təvaf etmək və Həcərül-əsvədə əl sürtüb tə’zim etmək, İbrahim
məqamına və Hicrə tə’zim etmək də şirk sayılacaqdır. Eləcə də ata-anaya ehtiram
göstərmək, onların qarşısında tə’zim etmək, mələklərin Adəmə səcdə etməsi,
həzrət Yusifin ata-anası və qardaşlarının onun qarşısında səcdə etməsi və bu
kimi işlərin hamısı onlara ibadət sayılaraq, haram və şirk olardı. Halbuki heç
kəs bu fikirdə deyildir.
2.
Peyğəmbərin (s) şərif qəbri üzərində təbərrük etmək və ona toxunmaq böyük
şəxsiyyətlərin və səhabələrin adətləri idi. Rəvayət olunub ki, Peyğəmbər (s)
dəfn olunandan sonra Fatimeyi-Zəhra qəbrin torpağından götürüb gözünə sürtdü və
ağladı.(«İrşadus-sari», 3-cü cild, «Vəfaul-vəfa», 4-cü cild və s.) Həmçinin rəvayət olunmuşdur ki, bir gecə Bilal Peyğəmbəri (s)
yuxuda gördü. Peyğəmbər ona xitabən buyurdu: «Bilal! Bu nə cəfadır ki, mənim
haqqımda rəva görüb ziyarətimə gəlmirsən?» Bilal ağlar halda yuxudan durdu və
Peyğəmbərin (s) qəbrini ziyarət etmək məqsədi ilə Mədinəyə yola düşdü.
Peyğəmbərin (s) qəbrini qucaqladı və ağladı.(«Siyəru ə’lamin-nəbla», 1-ci cild, Usdul-ğabə, 1-ci cild, «Şifaus-siqam», səh.39) Həmçinin İbni Münkədərdən
rəvayət olunmuşdur ki, o, dili tutularkən özünü üzü üstə Peyğəmbərin (s)
qəbrinin üstünə saldı. Bunun səbəbini soruşduqda, dedi: «Narahatlığım (və
xəstəliyim) var idi, Peyğəmbərin (s) qəbri ilə şəfa aldım».(«Vəfaul-vəfa», 2-ci cild.)
Z.
Bayram keçirmək;
Vəhhabilər
Peyğəmbərin (s) milad günündə şadlıq və bayram mərasimlərinin keçirilməsini
bid’ət hesab edirlər. İbni Teymiyyə deyir: «Bu günün bayram hesab edilməsi yeni
bir işdir və İslamda onun əsası yoxdur. Nə əvvəlkilərin, nə Peyğəmbər (s)
Əhli-beytinin və nə də başqa şəxslərin arasında bu günün bayram kimi qeyd
edilməsi görünməmişdir. Bu əməl məsihilərin həzrət İsa (ə)-la bağlı əlamətdar
günlərini qeyd edilməsi kimidir. Əgər Peyğəmbərə (s) tə’zim və məhəbbət
göstərmək xeyirli və üstün bir əməl olsaydı, bizdən əvvəl yaşayanlar bu işi
görməyə daha layiqli olardı.»(«İqtizaus-siratil-müstəqim».)
Vəhhabilər
bu barədə Peyğəmbərdən (s) nəql olunan bir hədisə istinad edib deyirlər ki, o
həzrət (s) buyurmuşdur: «Öz evlərinizi qəbirə oxşatmayın və mənim qəbrimi bayram
etməyin, əksinə mənə salavat göndərin ki, sizin salamınız harda olsam, mənə
çatacaq.»(Müsnədi Əhməd ibni Hənbəl, 13-cü cild.)
1.
Yuxarıda qeyd olunan hədis sənəd baxımından münaqişəli olmaqdan əlavə, mətn
baxımından da naqisdir. Çünki, «eyd» mövsüm mə’nasınadır və bu cümlədə qəbir
sözü xəbər ola bilməz. Çünki «qəbrin bayram edilməsinin» heç bir mə’nası yoxdur.
«Eyd» zamanla əlaqədardır və demək olar ki, filan zaman, filan gün bayram olaraq
nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, əgər hədisin zahiri mə’nasını nəzərə alsaq belə,
onun ilk hissəsi müsəlmanlar tərəfindən diqqət mərkəzinə alınmamışdır. Çünki,
Peyğəmbəri-Əkrəmin mübarək cənazəsi məhz öz evində dəfn edilmişdir.
2.
Ehtiram və tə’zimin ibadətlə əsaslı fərqi vardır. Çünki ibadət o yerdə olar ki,
mə’budun «ilah» və «rəbb» olması nəzərdə tutulsun. Bu da Peyğəmbərin (s) (yaxud
sair ilahi övliyaların və böyük şəxsiyyətlərin) əzizlənib ehtiramla yad
edilməsi, onların təvəllüdünün bayram tutulmasına aid edilə bilməz.
3.
İslam şəriətində hər hansı işlə əlaqədar aşkar şəkildə qadağan gəlməyibsə, ilk
qayda o işin caiz və mübah olmasını tələb edir. Bundan əlavə, Peyğəmbərə (s) və
onun Əhli-beytinə qarşı məhəbbət bəsləməklə əlaqədar aşkar Qur’an ayəsi
möcuddur.
«(Ya
Peyğəmbər!) De ki: "Mən sizdən bunun (risaləti təbliğ etməyimin) müqabilində
qohumlarıma məhəbbətdən başqa bir şey istəmirəm”...» (Şura-23)
Buna
əsasən Peyğəmbərin (s) yaxud Əhli-beytinin təvəllüd günləri münasibəti ilə
bayram, şənlik keçirmək bu pak və şərafətli ailəyə məhəbbət göstərməyin ən bariz
nümunələrindən biridir.
1.
Vəhhabilər ilahi övliyaların qəbirləri üzərində məscid tikməyin haram olmasına
nə kimi dəlil gətirirlər? Onun cavabı nədir?
2.
Nə üçün vəhhabilər qəbirlərin üzərində çıraq yandırmağın əleyhinədirlər? Onların
dəlilləri düzgündürmü?
3.
Hansı hallarda qəbirlərin kənarında dua və ibadət etmək caiz olmaz?
4.
Vəhhabilərin qəbirlərə təbərrük etmək barəsində nəzərləri nədir?
5.
Qəbirlərə təbərrük etməyin caiz olmasını necə isbat etmək olar?
6.
Vəhhabilərin ilahi övliyaların miladları münasibəti ilə bayram keçirməyin caiz
olmamasına dəlilləri nədir?
7.
Bu bayramların keçirilməsinin caiz olmasını necə isbat etmək olar? |