İslam dini həyatın bütün sahələrində olduğu kimi, təlim və təhsil sahəsində də bəzi üsul və qanunlar müəyyən etmişdir. Onlardan bəziləri müəllimlərin tədrisinə, bəziləri şagirdlərin əxlaq və davranışlarına, bəziləri də şagirdlərlə müəllimlərin qarşılıqlı münasibətlərinə aiddir.

Növbəti dərslərimizdə bu haqda ətraflı söhbət açacağıq. Lakin hər şeydən əvvəl diqqətinizi islamın elm sahiblərinə verdiyi qiymətə cəlb edirik.

1. Peyğəmbərə (s) nazil olan ilk ayələrdə Allah-taala yaradılışın necəliyi haqda xəbər verdikdən sonra, bəşəriyyətə bəxş olunan ilk nemətin məhz elm olmasını buyurur.

2. Allah-taala elm sahiblərini başqalarından üstün tutur.

3. Hikmət sahiblərinə böyük nemət nəsib olmuşdur.

Hikmətə nail olmağın yollarından biri də elm və agahlıq əldə etməkdir.

4. Quran nöqteyi-nəzərindən elm sahibləri beş xüsusiyyətə malikdirlər:

a). İman; «...Elmdə qüvvətli olanlar isə: Biz onlara iman gətirdik, onların hamısı Rəbbimiz tərəfindəndir...» (Ali-İmran-7.)

b). Tövhid; «Allah Özündən başqa heç bir tanrı olmadığına şahiddir...»(Ali-İmran-18.)

v). Allah qorxusundan qəm-qüssə; «Ondan əvvəl elmə çatmış kəslər yanlarında Quran oxunduğu zaman üzü üstə səcdəyə qapanarlar.» (İsra 107-109.)

q). Təvazökarlıq; Yuxarıdakı ayələrdə bu haqda danışıldı.

d). Qorxu. «...Allahdan Öz bəndələri içərisində ancaq alimlər qorxar...» (Fatir-28. )

1. «Allah-taala xeyir və səadətini istədiyi şəxsləri öz dinində idrak və düşüncə sahibi edər.»(Səhih Buxari, Elm fəsli-70. )

2. «Ümmətimin alimləri Bəni-İsrail peyğəmbərləri ilə bərabərdirlər».(Biharul-ənvar, 2-ci cild, Elm kitabı. )

3. «Alimlər peyğəmbərlərin varisləridir».(Sünəni İbni Macə, 1-ci cild, 17-ci bab, 223-cü hədis. )

4. «Göylərdə və yerdə olanların hamısı alimlərin bağışlanmasını istəyər».(Sünəni ibni Davud, 2-ci cild, səh-285. )

5. «Alimlər insanları peyğəmbərlərin gətirdikləri şəriətlə hidayət etdikləri, mücahidlər isə peyğəmbərlərin gətirdiklərinin təlim olunmasının keşiyində durduqları üçün peyğəmbərlik məqamına ən yaxın olan kəslərdir».(Ehyaul-ülum, Ğəzzali, Elm kitabı. )

6. «Qiyamət günü alimlərin mürəkkəbi şəhidlərin qanı ilə ölçülər».(Həmən mənbə. )

7. «Həqiqətən yer üzünün alimləri göydəki ulduzlara bənzəyərlər. Onların gecənin qaranlığında dəniz və quruda saçdıqları işıqla insanlar öz yollarına davam edər, söndükdə isə yolu azmaq təhlükəsi ilə qarşılaşarlar».(Kənzül-ümmal, 28769-cü hədis. )

8. «Allah-taala İbrahim (ə)-a vəhy edərək buyurdu: «Ey İbrahim! Həqiqətən Mən Özüm aliməm, alimləri də sevirəm».(Ehyaul-ülum, Ğəzzali, Elm kitabı. Әsqəlanidən nəql olunur.)

9. «Bir alimin ölümü bir qəbilənin ölümündən daha ağırdır».(Ehyaul-ülum, Ğəzzali, Elm kitabı, Təbəranidən nəql olunur. )

10. «Alimlərin məqamı abid və pəhrizkarların məqamından yetmiş dəfə ucadır. Onlar arasındakı məsafə o qədər böyükdür ki, çapar atlar bu iki məqamın arasını yetmiş ilə qət edərlər. Alimlərin onlardan üstün olmaları bundan irəli gəlir ki, abidlər ibadətlə məşğul olduqları bir halda Şeytan bidətçilik məqsədilə onları haqq yoldan azdırmaq istərkən, yayılmaqda olan bidətin qarşısını məhz alimlər alarlar».(Әttrəğib-vəttərhib, 1-ci cild, səh-102, 36-cı hədis. )

11. «Min abidin mövcud olmasına dözmək, Şeytan üçün bir alimin mövcud olmasına dözməkdən daha asandır».(Sünəni Termezi, Elm kitabı, 11-ci bab, 2681-ci hədis. )

12. «Allah-taala, dinini öyrənmək üçün səy edən şəxslərə güman etmədiyi yerdən ruzi verib ehtiyacsız edər».(Ehyul-ülum, Ğəzzali, Elm kitabı, Xətibdən nəql olunur. )

13. «Qiyamət günü üç dəstəyə şəfaət edərlər: Peyğəmbərlər, alimlər və şəhidlər».(Sünəni ibni Macə, 1209-cu hədis. )

14. «Әn gözəl sədəqə odur ki, insan elm öyrənib onu müsəlman bacı-qardaşlarına da təlim etsin».(Sünəni ibni Macə, 20-ci bab, 243-cü hədis. )

15. «Mələklər, hətta qarışqa və dənizdəki balıqlar da insanlara elm öyrədib haqq yolu göstərənləri alqışlayarlar».(Kənzül-ümmal, 28736-cı hədis. )

16. «Alimlərin üzlərinə nəzər salmaq ibadətdir».(Biharul-ənvar, 1-ci cild, Elm kitabı. )

17. «Alimin dünyadan köçməsi islam dinində elə bir boşluq yaradır ki, gecə və gündüzün bir-birinin yerini dəyişməsi bu boşluğu doldurmur».(Kənzül-ümmal, 28761-ci hədis)

1. «Elm öyrənmək hər bir müsəlmana vacibdir».(Sünəni ibni Macə, 1-ci cild, 17-ci bab, 224-cü hədis. )

2. «Elm Çində olsa belə öyrənin. Çünki elm öyrənmək hər bir müsəlmana vacibdir».(Kənzül-ümmal, 28697-ci hədis, Biharul-ənvar, 1-ci cild, Elm kitabı. )

3. «Allah-taala elm dalınca gedib onu əldə edən şəxslərə iki mükafat, elm dalınca gedib onu əldə edə bilməyənlərə isə bir mükafat bəxş edər».(Әttərğib-vəttərhib, 1-ci cild, səh-96. )

4. «Allahın Cəhənnəm odundan nicat tapmış şəxsləri görmək istəyənlər tələbələrə nəzər salsın. And olsun canım əlində olan Allaha! Elə bir tələbə yoxdur ki, elm əldə etmək üçün alimlərin yanına gediş-gəliş etdikləri zaman atdıqları hər bir addım bir illik ibadətin savabını qazanmamış olsun. Atdığı hər bir addımın müqabilində Cənnətdə onun üçün bir ev tikilər. Üzərinə qədəm basdığı yer belə Allah-taaladan onun bağışlanmasını istər. Gününü başa vurmaqla Allah-taala onun bütün günahlarını bağışlayıb əfv edər. Mələklər şəhadət verərlər ki, onlar Allahın Cəhənnəm odundan nicat verən kəslərdir».(Fəxri Razinin təfsiri, 2-ci cild, səh-180.)

5. «Elmə yiyələnənlər, sanki gündüzləri oruc tutub gecələrini ibadətlə keçirərlər. Elmdən nəisə öyrənmək onun üçün Әbu Qubeys dağı boyda qızıl ehsan etməkdən daha xeyirlidir».(Fəxri Razinin təfsiri, 2-ci cild, səh-180. )

6. «Elm məqsədilə evindən xaric olan şəxs qayıdanadək Allah yolunda olar».(Sünəni Termezi, 1647-ci hədis. )

7. «Nadanlar arasında olan tələbə, ölülər arasında olan diriyə bənzəyər».(Kənzül-ümmal, 28726-cı hədis. Biharul-ənvar, 1-ci cild, Elm kitabı. )

8. «Elm öyrənərkən dünyasını dəyişən tələbə şəhadətə nail olmuş olar».(Әttərğib-vəttərhib, 1-ci cild, səh-97. )

9. «İslamın dirçəlişinə səbəb olan, elmə yiyələnən şəxslərlə, Cənnətdə peyğəmbərlər arasında yalnız bir dərəcə fasilə olar».(Kənzül-ümmal, 28833-cü hədis.)

10. «Mələklər tələbələrin əldə etdiklərini elmə razılıq əlaməti olaraq öz qanadlarını onların ayaqları altına salarlar».(Kənzül-ümmal, 28725-ci hədis.)

11. «Elm öyrənmək məqsədilə səfərə çıxan şəxsləri Allah-taala Cənnətin yollarından birinə hidayət edər».(Həmən mənbə, 28746-cı hədis. )

12. Nəql olunmuş rəvayətlərdən birində deyilir: Bir gün Peyğəmbər (s) məscidə daxil olub orada bəzilərinin ibadət, bəzilərinin də öyrənməklə məşğul olduğunu görüb buyurur: «Onlar ibadət edib Allahı çağırır, bunlar isə elm öyrənməklə nadan və cahilləri həqiqətdən agah edirlər. Mən də Allah tərəfindən elm öyrədib həqiqəti agah etmək üçün göndərilmişəm». Peyğəmbər (s) sözlərini bitirib elm öyrənənlərə tərəf gedir».(Sünəni ibni Macə, Kənzül-ümmal, 28701 və 28873. )

1. Quranda işarə olunan elm sahiblərinin xüsusiyyətlərini sadalayıb buna dəlalət edən ayələri əzbərdən oxuyun.

2. Peyğəmbər (s) alimin hansı məqama layiq olduğunu buyurur?

3. Peyğəmbərdən (s) nəql olunmuş hədisdə kimlərin Cəhənnəm odundan nicat tapacaqlarına işarə olunur?

4. Peyğəmbərdən (s) nəql olunmuş hədisdə hansı dəlillər üzündən alimlər abid və zahidlərdən üstün hesab olunurlar?