Bu dərsimizdə hər şeydən əvvəl aşağıdakı suala cavab tapmaq istəyirik:

İnsanın Allah dərgahına üz tutub, dua edib ehtiyaclarını diləməsi islam dinində nə kimi əhəmiyyət kəsb edir?

Belə bir tanışlıqdan sonra duanın dəyər və fəziləti haqda söhbət açacaq, daha sonra müqəddəs övliyaların sağ olduqları zaman və dünyalarını dəyişdikdən sonra qəbirlərinin ziyarət olunması haqda danışacağıq.

Allah dərgahında edilən duaların nə kimi əhəmiyyət kəsb etdiyini bilmək üçün, hər şeydən əvvəl bu məzmunda nəql olunmuş bir neçə hədisə diqqət yetirək.

Peyğəmbər (s) buyurur:

«Dua ibadətin cövhəridir. Onunla kimsə çətinliyə düçar olmur».(Biharul-ənvar, 93-cü cild, bab-16. )

Başqa bir hədisdə buyurur:

«Duanı tərk etmək Allaha itaətsizlik deməkdir».(Mizanul-hikmət, bab-1189.)

Әli (ə) buyurur:

«Allah dərgahında gördükləri işlərin ən sevimlisi insanların dua etmələridir.»(Üsuli-kafi, 2-ci cild. )

İmam Məhəmməd Baqir (ə) buyurur:

«Mənə ibadət etməyi öz qürurlarına sığışdırmayanlar Cəhənnəmə zəlil olduqları halda girəcəklər» ayəsindən məqsəd ibadətdir və dua ibadətlərin ən yaxşısıdır».(Həmən mənbə. )

İmam Məhəmməd Baqir (ə)-ın səhabələrindən biri ondan soruşur: «İbadətin daha fəzilətlisi hansıdır?» Buyurur: «Allah dərgahında duadan daha fəzilətli ibadət yoxdur, ən mənfuru isə Ona qarşı təkəbbürlü olub ehtiyacların Onun dərgahından dilənilməməsidir.»(Həmən mənbə. )

Məsum imamların (ə) kəlamlarından belə bir qənatə gəlmək olur ki, duanın islam dinində xüsusi yeri vardır. Çünki, insan xilqətində olan ilahi istək və iradə onun səadət və kamala çatmasından irəli gəlir. Bu isə yalnız Allaha saf niyyətli ibadətlə mümkündür. Allah-taala Qurani-kərimdə buyurur:

Bir qədər əvvəldə bunun şahidi olduq ki, Peyğəmbər (s) duanı ibadətin cövhəri və islam dininin ayrılmaz bir hissəsi hesab etmişdir.

Ümumiyyətlə, insan kiməsə ehtiyac duyduqda istək və ehtiyaclarını təmin etmək üçün ona üz tutur, ehtiyac duymadıqda isə təbii ki, ehtiyaclarının təmin olunması heç bir məna kəsb etməyəcəkdir. Bunun üçün də insan bilməlidir ki, o bir varlıq kimi tamamilə Allaha möhtacdır. Onun ixtiyarında mövcud olan və ehtiyac duyduğu bütün şeylər Allahın əlindədir. Fatir surəsinin 15-ci ayəsində deyilir:

İnsan bu həqiqəti dərk etdiyi andan Allaha üz tutur və Ona möhtac olduğunu iqrar edir. Allaha möhtac olduğuna inanmadıqda isə, qürur hissi onu Allaha ibadət etməkdən çəkindirir. Bunun üçün də Allah-taala Ğafir surəsinin 60-cı ayəsində bu kimi şəxslərin Cəhənnəm əzabına düçar olacaqlarını belə bəyan edir:

Yəni, əgər Allah dərgahına dua etmirsinizsə, bu sizin özünüzü Ondan ehtiyacsız hiss etmənizdən irəli gəlir. Buna da səbəb olan sizin qürur və təkəbbürünüzdür.

Allah-taala Qurani-kərimin bir çox ayələrində insanların Onun dərgahına üz tutub dua etmələrini əmr edir. Әraf surəsinin 56-cı ayəsində deyilir:

Peyğəmbər (s) duanın tərk olunmasını Allaha itaətsizlik hesab edir. Çünki, Allah-taala insanları dua etməyə əmr etdikdə onun ibadətlə bərabər olduğunu bildirmiş, əmrə itaətsizliyi isə «təkəbbürlük» adlandırmışdır. Demək, duanın tərk olunması Allaha itaətsizlik, Onun dərgahına üz tutaraq təvazökarlıqla istək və hacətlərin dilənməsi isə həqiqi itaət nişanələrindəndir. Bu səbəbdən də Allah-taala Özünün yaxşı bəndələrini belə vəsf edir:

Peyğəmbər (s) buyurur:

«Dua möminin silahı, dinin sütunu, yer və göylərin nurudur».(Üsuli-kafi, 2-ci cild.)

«Allahın qəza-qədərini duadan savayı heç bir şey qaytarmır».(Biharul-ənvar, 93-cü cild, bab-16. )

«Xəstələrinizi sədəqə verməklə sağaldın, dərd-bəlaların qapılarını isə dua etməklə bağlayın».

«Allah dərgahında duadan əziz şey yoxdur».(Biharul-ənvar, 93-cü cild, bab-16. )

Әli (ə) buyurur: «Allahın agah bəndələri o kəslərdirlər ki, Allaha çox dua etsinlər».(Ğürərül-hikəm. )

«Dua, Rəhmət qapılarının açarı, zülmət aləminin nurudur».(Biharul-ənvar, 93-cü cild, bab-16. )

İmam Sadiq (ə) buyurur:

«Dua bütün dərd və bəlaların şəfası olduğu üçün sizlərə bunu tövsiyə edirəm».(Biharul-ənvar, 93-cü cild, bab-16. )

Başqa bir hədisdə buyurur:

«Dua nizədən daha kəsərlidir».(Həmən mənbə. )

İnsanlar özlərinin ictimai həyatlarında vaxtaşırı bir-birləri ilə görüşür və səmimi ictimai əlaqələr bərqərar edirlər. Bütün bunlar onların qarşılıqlı dostluq və mehr-məhəbbətindən irəli gəlir. Bir-birlərinin görüşünə gedən insanlar, biri digərinə öz istək və qayğısını bildirir və beləliklə, onların arasında sinfi və ya siyasi, fikir və həmkarlıq münasibətləri bərqərar olunur. Eyni zamanda müxtəlif qrup və təşkilatlar halında bir-birləri ilə görüşlər keçirir və qarşılıqlı olaraq özlərinin maddi-mənəvi ehtiyaclarını təmin edirlər. Ümumiyyətlə, insanların bir-birləri ilə görüş keçirmələri üç əsas məqsəd daşıyır:

1. Məhəbbət, ünsiyyət və dostluq münasibətlərin genişlənməsi;

2. Fikri, sinfi və sair əlaqələrin bərqərar olunması;

3. Maddi-mənəvi faydalar.

Bu kimi əlaqələr din alimləri arasında da mövcuddur, çünki onlar cəmiyyətin dini əsaslarına yiyələnən ən qabaqcıl təbəqədir və belə bir mənəvi əlaqə bərqərar olduğu üçün onlar Allaha yaxın olan kəslərdir. Camaat onlarla ünsiyyətdə olmaqla dinə olan rəğbət hisslərini və din alimləri ilə yaratdıqları həmrəyliyi büruzə vermiş və bununla da öz mənəvi ehtiyaclarını aradan qaldırmış olurlar.

Bu kimi əlaqələrin bərqərar olunması islam mədəniyyətində «Ziyarət» adlanır. Bütün əsr və dövrlərdə din alimlərinin və müqəddəs övliyaların ziyarəti lazım və müstəhəb əməllərdən olsa da, Peyğəmbərin (s) və Məsum imamların (ə) ziyarəti daim daha böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, onların sağlığında yaşayan şəxslər, keçirdikləri görüşlərdən mənəvi yüksəlişə nail olmuşlar. Sonrakı dövrlərdə yaşayan müsəlmanlara isə bu, onların qəbrlərini ziyarət etməklə müyəssər olmuşdur. Nəql olunmuş bir çox rəvayət və hədislərdə bu məsələyə xüsusi diqqət yetirilmiş və müsəlmanlara bu müqəddəs ziyarətgahları ziyarət etmələrinə dəyərli tövsiyələr edilmişdir. Bu məzmunda hədislərin bir qismini nəzərdən keçiririk:

Peyğəmbər (s) buyurur:

«Sağlığımda və vəfat etdikdən sonra məni ziyarət edənləri qiyamət günü şəfaət edərəm».(Biharul-ənvar, 100-cü cild, bab-4. )

«Harada olmasına baxmayaraq, kim mənə salam verərsə, mən onun cavabını verərəm. Qəbrimin qarşısında mənə salam verənləri də eşidərəm».(Həmən mənbə. )

İmam Cəfər Sadiq (ə) buyurur:

«Sizlərdən həccə gedən hər bir şəxs öz əməllərini bizi [Әhli-beyti] ziyarət etməklə başa vursun. Әgər belə edərsə, Həcc ziyarətini təkmil (tamamlamış) olur.»(Həmən mənbə. )

Bunun üçün də möminlər harada olurlarsa olsunlar, qəlbən Peyğəmbər (s) və onun Məsum Әhli-beytinə (ə) bel bağlamalı, onlara olan sevgi və məhəbbətlərini öz sədaqətləri ilə büruzə verməlidirlər. Beləliklə, onlar Allahın ən sevimli övliyalarının sevgi, razılıq və axirət dünyasında verəcəkləri şəfaətə nail olarlar. İlahi övliyalar Allaha hamıdan yaxın və Onun ən sevimli bəndələri olduqları üçün insanlar eyni zamanda onlara təvəssül edərək özlərinin maddi-mənəvi ehtiyaclarını da təmin edə bilərlər.

1. Nəql olunmuş hədis və rəvayətlərdə dua nə üçün ibadətin cövhəri hesab olunur?

2. İstək və ehtiyacların büruzə verilməsinin ibadətlə nə kimi bağlılığı vardır?

3. Nəql olunmuş hədislərə diqqət yetirərək duanın verdiyi nəticələri bəyan edin.

4. İnsanın keçirdiyi görüşlər hansı məqsədlər daşıyır?

5. Müqəddəs övliyaların ziyarət olunması nə kimi səmərə verir?