Möminlərin vaxtaşırı bir-birlərinin görüşünə gedib hal-əhval tutmaları islam dininin tövsiyə etdiyi digər ünsiyyət növlərindən biridir. Müsəlmanlar bir-birlərinə yaxın olduqları halda vaxtaşırı görüşüb hal-əhval tutmalı və gündəlik işlərində bir-birləri ilə həmkarlıq etməyə çalışmalıdırlar. Çünki, fasilə düşdükdə dostluq əlaqələri getdikcə soyuyur, qəlblər bir-birindən uzaq düşür və nəhayət ayrılıq onların arasında adi hala çevrilir. Dostlar bir-birlərindən uzaq məsafədə yaşadıqda isə məktub, telofon və sair vasitələrlə əlaqə saxlayaraq aralarındakı dostluq və səmimiyyətin daha da güclənməsinə çalışmalıdırlar. Müqəddəs islam dini dostluq və səmimiyyətə böyük əhəmiyyət verdiyi üçün bu məsələyə xüsusi diqqət yetirməyə təkid etmiş, hətta müsəlmanların bir-birlərinin görüşünə getmələrini Allahın görüşünə getmək kimi qiymətləndirmişdir.

Peyğəmbər (s) bu haqda buyurur:

«Zəruri bir işi olmamasına baxmayaraq, mömin qardaşının evinə gedərək onları ziyarət edən şəxs Allah zəvvarlarından (ziyarət edənlərdən) sayılar. Allah isə öz zəvvarlarını daim əziz tutur».(Biharul-ənvar, 15-ci cild, 81-ci fəsil, 77-ci hədis. )

Başqa bir hədisdə buyurur:

«Mömin qardaşlarının evinə onları görmək üçün gedən şəxslərə Allah-taala belə xitab edər: Sən Mənim qonağım və Mənim ziyarətçimsən. Bunun üçün də səni Mən qarşılamalıyam. Mömin qardaşına sevgi və məhəbbət göstərdiyin üçün bil ki, cənnəti sənə vacib etdim».(Biharul-ənvar, 75-ci cild, 81-ci fəsil, 77-ci hədis. )

İmam Sadiq (ə) buyurur:

«Allaha xatir mömin qardaşlarının görüşünə gedən şəxslərə Allah tərəfindən belə bir xitab olunar: Mənim görüşümə gəldiyin üçün mükafatını da Mən verəcəyəm və Mən cənnətdən başqa sənin üçün heç nəyə razı deyiləm».(Biharul-ənvar, 74-cü cild, 21-ci fəsil, 4-cü hədis.)

İmam Baqir (ə)-ın Peyğəmbərdən (s) nəql etdiyi başqa bir hədisdə deyilir:

«Allah-taala mələklərdən birini insan surətində yerə göndərir. O, qapının astanasında dayanmış bir şəxsdən soruşur: Bura gəlməkdən məqsədin nədir? Deyir: Məqsədim müsəlman qardaşımı görməkdir. Mələk dir daha soruşur: Yalnız onun görüşünə gəlmək? Şəxs deyir: Bəli, onu görməkdən savayı heç bir məqsədim yoxdur. Mələk deyir: Mən Allah tərəfindən göndərilmişəm. Allah-taala salam göndərir və cənnəti sənə vacib etdiyini bildirir. O, deyir: Yalnız görüş məqsədilə müsəlman qardaşının evinə gedən şəxs təkcə onu deyil, Məni də ziyarət etmiş kimidir və onun mükafatı Mənim öhdəmdədir».(Biharul-ənvar, 59-cu cild, 23-cü fəsil, 39-cu hədis. )

Nəql olunmuş rəvayətlərdə möminlərin bir-birləri ilə görüşü böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi üçün «Liqaəllah — yəni Allahla görüş adlandırılmışdır. Bununla yanaşı diqqəti cəlb edən başqa bir məsələyə toxunulmuşdur O da möminlərin yalnız Allaha xatir bir-birlərinin görüşünə gedib mənəvi dəyərləri qoruyub saxlamalarıdır. Belə ki, ehtiyac üzündən müsəlman qardaşının görüşünə gedən hər hansı bir şəxs bunu Allaha xatir etdiyi və Onun razılığını qazanmaq istədiyini iddia etməməlidir.

Ümumiyyətlə bu kimi görüşlərdə heç bir mənəvi və əxlaqi dəyər görmək olmaz.

Nəql olunmuş rəvayətlərdə möminlərin bir-birləri ilə görüşlərinin bir çox müsbət təsir qoyduğu və mənəvi dəyərlərin güclənməsinə səbəb olduğu göstərilir.

İmam Sadiq (ə) bunu qəlblərin bir-birinə daha da yaxınlaşdıran vasitə hesab edərək buyurur:

«Qəlblərinizdə bir-birinizə sevgi və məhəbbət artsın deyə, vaxtaşırı bir-birinizin görüşünə gedin və məclislərinizdə bizim (Әhli-beytin) hədislərimizi nəql edin. Belə etsəniz aranızdakı dostluq və səmimiyyət daha da artacaqdır. Hədislərimizi unutduqda isə haqdan uzaq düşüb fəlakətə sürüklənəcəksiniz.

Mənəm sizin hidayətçiniz, hədislərimizi oxuyub onlara əməl edin».(Biharul-ənvar, 74-cü cild, 15-ci fəsil, 56-cı hədis.)

İmam Baqir (ə) buyurur:

«Bir-birinizin görüşünə getməyə tələsin. Çünki bu, biz Әhli-beytin adət-ənənəsinin davamına səbəb olur. Allah rəhmət etsin o kəslərə ki, daim bizim adət-ənənələrimizi yaşatmağa çalışırlar».(Biharul-ənvar, 2-ci cild, 19-cu fəsil, 6-cı hədis. )

Nəql olunmuş rəvayətlərdə diqqəti cəlb edən məsələrdən biri də Әhli-beytin öz davamçılarına onların nəql etdikləri hədisləri bir-birləri ilə görüşdükləri zaman xatırlamalarını tövsiyə etmələridir. Belə ki, bu hədisləri yaşatmaq onların arasındakı dostluq və səmimiyyəti daha da artırır, günahdan uzaqlaşıb hidayət olunmalarına böyük təsir göstərir.

Peyğəmbər (s) buyurur:

«Möminlərin [vaxtaşırı] bir-birləri ilə görüşmələri aralarındakı dostluq və səmimiyyətin daha da güclənməsinə səbəb olur».(Biharul-ənvar, 74-cü cild, 21-ci fəsil, 36-cı hədis.)

Әli (ə) bu gözəl adət-ənənəni hər bir insan üçün böyük qənimət hesab edərək buyurur:

«Dostlar az olsa belə, onlarla görüşmək böyük qənimətdir».(Biharul-ənvar, 74-cü cild, 21-ci fəsil, 16-cı hədis. )

Yaxın dost və tanışlar görüşümüzə gəldikləri zaman imkan daxilində süfrə açıb onlara qonaqlıq vermək istəyirik. Vaxtaşırı bu kimi məclislərin təşkil olunması müsəlmanlar arasında dostluq və səmimiyyətin artmasına səbəb olur. Onlar hal-əhval tutub bir-birlərinin vəziyyətləri ilə maraqlanırlar. Bütün bunları nəzərə alaraq, Peyğəmbər (s) və Məsum imamlar (ə) müsəlmanları bu xeyirxah işə dəvət edərək bu işlərin davam etdirilməsini tövsiyə etmişlər.

Peyğəmbər (s) bu haqda buyurur:

«Qonaq gəlməyən evlərə mələklər də daxil olmaz».(Biharul-ənvar, 75-ci cild, 93-cü fəsil, 14-cü hədis. )

«Qonaqlıq verməyən şəxslərin [malında, dövlətində] xeyir-bərəkət olmaz».(Әlməhccətul-bəyza, 3-cü cild, 32-ci səh.)

Peyğəmbər (s) qonaqdan (qonaq qəbul etməkdən) razı qalmayan və onları sevməyən şəxslərin Allahdan narazı qaldıqlarını hesab edir. Bu haqda buyurur:

«Qonaq gəldikdə özünüzü çox zəhmətə salmayın ki, onlara qarşı qəlblərinizdə kin-küdurət yaratmış olarsınız. Qonaqdan narazı qalan şəxslər Allahdan narazı qalmış olarlar və kim Allahdan narazı qalsa, Allah da ondan narazı qalar».(Әlməhccətul-bəyza, 3-cü cild, 31-ci səh.)

Başqa bir hədisdə buyurur:

«Qonaq öz ruzisini özü ilə gətirir və gedərkən ev sahibinin günahlarını özü ilə aparır».(Biharul-ənvar, 75-ci cild, 93-cü fəsil, 14-ci hədis. )

Әli (ə) buyurur:

«Allah-taala bir şəxsi var-dövlət sahibi edərsə, qohum-əqrəbaya əl tutub onlara ziyafət verməlidir».(Biharul-ənvar, 74-cü cild, 30-cu fəsil, 35-ci hədis. )

İslam nöqteyi-nəzərindən qonaqlıqda riayət olunması lazım olan müəyyən şərtlər vardır.

Onlardan daha çox əhəmiyyət kəsb edən şərtlərdən bir neçəsini qeyd edirik:

1. Hər bir müsəlman təqvanı ən başlıca meyar götürərək ziyafət və qonaqlıq verdikdə də bu məsələyə xüsusi diqqət yetirməlidir. Belə ki, o fasiq və günahkar şəxsləri öz məclisinə gətirməməli və eyni zamanda onların da dəvətini qəbul etməməlidir. Qonaqlığa çağırdığı şəxslər mömin, pəhrizkar və əməli-saleh şəxslər olmalıdır. Peyğəmbər (s) bu haqda buyurur:

«Pəhrizkarlardan başqa bir kimsənin yeməyini yeməməli və onlardan savayı bir kimsə də sənin yeməyini yeməməlidir. Fasiq insanların verdiyi yeməkləri yeməyin». (Biharul-ənvar, 11-ci cild, 4-cü fəsil, 2-ci hədis.)

«Allaha xatir sevdiyiniz şəxslərə yeyib-içdiyiniz şeylərdən qonaqlıq verin».(Biharul-ənvar, 75-ci cild, 93-cü fəsil, 15-ci hədis.)

Digər meyarlardan biri də əvvəlki dərslərimizdə qeyd etdiyimiz kimi, varlıların yoxsullardan üstün tutulmamasıdır.

2. Qonaqlığa dəvət etdikdə də adi halda olduğu kimi məclisdə iştirak edənlərin yoxsul və ya varlı olmalarına diqqət yetirilməməlidir. Әgər ev sahibi mömin və təqvalı olarsa, onun varlı və ya yoxsul olmasına baxmayaraq dəvətini qəbul edib, təşkil etdiyi ziyafət məclisində iştirak etmək lazımdır. Nəql olunmuş rəvayətlərin birində deyilir: «Bir gün imam Həsən Müctəba (ə) bir məhəllədən keçərkən bir neçə yoxsul dilənçinin yolun kənarında yemək yediyini görür. Onlar imam Həsən (ə)-ı öz kasıb süfrələrinə dəvət edirlər. İmam (ə) onların dəvətini qəbul edib buyurur: «Bəli, Allah-taala lovğaları, özünü başqalarından üstün tutanları sevmir. O həzrət (ə) atından enib onlarla birlikdə yemək yeyir, sonra atını minib yoluna davam edir.

Yolun uzaqlığı da dəvətin qəbul olunması üçün bəhanə olmamalıdır. Әvvəlki dərsimizdə qeyd etdik ki, Peyğəmbər (s) yolun və fasilənin uzaq olmasına baxmayaraq müsəlmanların dəvətinin qəbul olunmasına təkid etmişdir.

3. Qonaq məclisə daxil olarkən məclisin yuxarı başında və ən yaxşı yerdə oturmaq fikrində olmamalıdır. Təvazökarlıqla ev sahibinin göstərdiyi yerdə əyləşib başqalarının əziyyətə salmamalıdır.

4. Ev sahibi qonağa iş buyurmamalıdır. Qonaq hər hansı bir iş görmək istədikdə İmam Sadiq (ə) ona mane olar və həmin işi özü görüb buyurardı: «Peyğəmbər (s) qonağa iş buyurmağı qadağan etmişdir».(Biharul-ənvar, 75-ci cild, 41-ci fəsil, 49-cu hədis.)

5. Ev sahibi özünü və ailə üzvlərini qonağa görə məşəqqətə salmamalıdır. Rəvayətlərdən birində deyilir: Bir şəxs Әli (ə)-ı evinə dəvət edir. O həzrət buyurur: «Dəvətini o zaman qəbul edərəm ki, bu üç şərtə riayət etmiş olasan». Onların nədən ibarət olduğunu soruşduqda Әli (ə) buyurur: «Mənə görə nə eşikdən bir şey alacaqsan, nə bir şey ehtiyatda saxlayacaqsan və nə də ailəni məşəqqətə salacaqsan».(Biharul-ənvar, 75-ci cild, 91-ci fəsil, 4-cü hədis. )

Həmin şəxs razılığını bildirdikdə Әli (ə) onun dəvətini qəbul edir.

Ümumiyyətlə böyük xərc tələb edən ziyafət və qonaqlıqlar həqiqi dostluq və qardaşlıq prinsipləri ilə ziddiyyət təşkil edir. Çünki, bu kimi qonaqlıqları təşkil etmək hər zaman hamıya müyəssər olmur. Bu isə onların utanıb xəcalət çəkməsinə səbəb olur. Nəticədə dostlar arasında soyuqluq yaranır və gediş-gəliş azalır. Bu kimi qonaqlıqların qoyduğu mənfi təsirlərdən biri də varlı təbəqə arasında rəqabətin yaranmasıdır. Belə ki, onlardan hər biri təşkil etdikləri məclislərin mümkün qədər təmtəraqlı və başqalarından daha rəngarəng olmasına can atır. Beləliklə, səmimiyyət və mehribançılıq vasitəsi olan qonaqlıq rəqabət və qarşıdurma amilininə çevrilir.

6. Ev sahibi hamıdan tez yeməyə başlamalı və hamıdan gec süfrədən çəkilməlidir. İmam Sadiq (ə) bu haqda buyurur:

«Peyğəmbər (s) süfrə başında məclis əhli özünü rahat hiss etsin deyə hamıdan tez yeməyə başlar və əlini hamıdan gec süfrədən çəkərdi ki, doymayanlar süfrədən uzaq düşməsinlər».(Biharul-ənvar, 75-ci cild, 91-ci fəsil, 22-ci hədis. )

7. Ev sahibi qonağı qapıyacan ötürməli və ondan tez-tez gediş-gəliş etməsini xahiş etməlidir. Qonaq da öz növbəsində ev sahibindən icazə aldıqdan sonra getməli və oranı gülərüzlə tərk etməlidir.

Möminlərin vaxtaşırı bir-birlərinin görüşünə gedib hal-əhval tutmaları dostluq və qardaşlıq münasibətlərinin güclənməsinə və səmimiyyətin daha da artmasına səbəb olur. Bu səbəbdən də nəql olunmuş rəvayətlərdə bu məsələyə xüsusi diqqət yetirilmiş və müsəlmanlar bu gözəl adət-ənənəyə sövq edilmişlər. Möminlərin təşkil etdiyi qonaqlıq və ziyafət məclisləri də məhz belə bir məqsəd daşımalıdır. Riayət olunması zəruri olan məsələlərdən biri də məclis iştirakçıları arasında fərq qoymamaqdır. Diqqət yetirmək lazımdır ki, bu işdə ən başlıca meyar onların var-dövləti, tutduqları ictimai mövqe və s. deyil, iman və təqvaları olmalıdır. Qonaq məclisə gülərüzlə daxil olub, oranı gülərüzlə də tərk etməli və başqalarının narahatçılığına səbəb olmadan, ona yaxın olan boş yerlərin birində əyləşməlidir. Ev sahibi qonağa iş buyurmamalı və qonağa xatir özünü və ailə üzvlərini məşəqqətə salmamalıdır. Qonaq getdiyi zaman isə onu gülərüzlə qapıya qədər ötürməlidir.

Ev sahibi yeməyə hamıdan tez başlamalı və hamıdan gec qurtarmalıdır.

1. Nəql olunmuş rəvayətlərdə möminlərin bir-birləri ilə görşü necə vəsf edilir?

2. İstək və ehtiyac üzündən möminlərin görüşünə getməyin dəyəri vardırmı?

3. Möminlərlə görüşün [mənəvi] dəyərlərindən bir neçəsi haqda danışın.

4. Məsum imamlar (ə) tərəfindən nəql olunmuş rəvayətlərdə qonaqlıq haqda nə deyilir?

5. Qonaqlıq və ziyafət zamanı riayət olunması lazım olan şeyləri ixtisarla izah edin.